اختلال سلوک در کودکان

اختلال سلوک چیست ؟

اختلال سلوک، اختلالی در دوران کودکی است و با مجموعه ای از رفتارهای منفی ای که کودکان نسبت به بزرگسالان یا هر فرد دیگری نشان می دهند، مشخص می گردد . کودکان دارای این اختلال دارای مشکلات عاطفی و رفتاری هستند و در محیط مدرسه و در سایر روابط اجتماعی اشان با مشکل مواجه می شوند .

1- انواع اختلال سلوک

روانپزشک کودک دکتر فرامرز ذاکری اظهار می دارد که سه نوع اختلال سلوک وجود دارد که با توجه به سن بروز اولین علائم، این اختلال طبقه بندی می گردد :

• شروع کودکی که علائم اختلال سلوک قبل از سن 10 سالگی ظاهر می گردد .
• شروع نوجوانی که علائم اختلال در دوران نوجوانی و بلوغ ظاهر می گردد .
• شروع نامشخص که سن بروز اولین علائم اختلال سلوک مشخص نیست .

2- تفاوت اختلال سلوک با بیش فعالی 

با اینکه از لحاظ شباهتی، هردوی این اختلال ها درمورد رفتار کودکان هست، اما این دومورد دارای تفاوت های مهمی با یکدیگر هستند. اختلال سلوک در کودکان بیشتر موجب رفتارهای غیراجتماعی و پرخاشگر مثل دزدی، میل به دعوا، نادیده گرفتن و نقض قانون، آسیب رساندن به اموال دیگران و … می شود. اختلال سلوک معمولا در اواخر دوره کودکی شروع به بروز کرده ولی درصورتی که بیش فعالی خیلی زودتر از این سن علائم خود را آشکار می کند.

اختلال سلوک در پسرها حدودا 4 برابر دختران رخ می دهد و عمده جمعیت مبتلا به اختلال سلوک در کودکان، مربوط به پسربچه ها هست و این درصورتی ست که بیش فعالی در هر دوجنس دختر و پسر دیده می شود.

مشکلات و افت تحصیلی در هر دو اختلال به وضوح دیده می شود ولی دلایل با یکدیگر یکسان نیستند. در اختلال سلوک، افت تحصیلی بخاطر نافرمانی رخ می دهد اما در بیش فعالی، با دلیل عدم تمرکز شاهد این موضوع هستیم.

3- علل اختلال سلوک در کودکان

اگر چه علت دقیق اختلال سلوک هنوز شناخته نشده است، اما با این حال طبق تحقیق های صورت گرفته و ازمایش هایی که انجام شده، اختلالات سلوک می تواند ناشی از ترکیب بسیار پیچیده چندین عوامل بایکدیگر باشند که بروز این اختلال را پیش بینی می کند.

عوامل ژنتیکی

طبق تحقیقاتی که صورت گرفته، دانشمندان دریافتند که چندین مورد از ویژگی هایی که کودکان مربوط به اختلال سلوک دارند، ازجمله رفتار پرخاشگرایانه، ضد اجتماعی بودن، تکانشگری، عدم حساسیت به نتیجه و یا حتی رفتار ناهنجار با سایر افراد منشا ژنتیکی دارند. . در بسیاری از موارد، یکی از اعضای خانواده کودک مبتلا به اختلال سلوک، تحت تاثیر اختلالات روحی، اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی و یا سوء مصرف مواد مخدر است . بالابودن سطح هورمون تستوسترون نیز میتواند یکی از دلایل شایع در کودکان مربوط به این اختلال باشد. از دیگر علائمی که نسبت به بقیه عوامل احتمال کمتری دارد و میتواند تشدید کننده پرخاشگری درکودکان باشد، تشنج، اسیب های تروماتیک و عصبی و … هستند.

عوامل محیطی

برخی عوامل محیطی خاص، سبب بروز این اختلال در کودکان می گردد .از عواملی که میتوان بعنوان عوامل محیطی در ابتلا به این اختلال نام برد، عبارتند از: تنش و درگیری های مکرر بین والدین، قرارگرفتن کودک در خشونت های خانگی و گاها کتک خوردن، معیشت در محیطی با شرایط بد و کیفیت زندگی پایین همراه با فقر و بیکاری، بالابودن میزان جنایات و جرم های انجام شده در محل زندگی و فراوانی مواد مخدر.

عوامل زیستی

نقص یا آسیب به ناحیه های خاصی از مغز ممکن است سبب بروز مشکلات رفتاری گردد .

عوامل روانشناختی و اجتماعی

جایگاه اجتماعی – اقتصادی پایین و عدم پذیرش توسط گروه همسالان نیز می تواند سبب بروز این اختلال شود. همچنین شرایطی که از لحاظ روانی آشفته هستند که موجب پررنگ تر شدن خشم، ناکامی و غمگینی می شوند، در شکل گیری این اختلال دخیل هستند و باعث عدم شکل گیری احساس همدلی در کودک می شود.

عوامل خانوادگی

کودکانی که از والدین رفتارهای ضداجتماعی، مصرف موادمخدر، اختلالات خلقی و روانی مثل اسکیزوفرنی و … را می بینند، بیشتر از بقیه کودکان درمعرض ابتلا به اختلال سلوک هستند.

4- تفاوت اختلال سلوک در کودکان دختر و پسر

درکل برخی از کودکان مبتلا به این اختلال دارای احساس اجتماعی محدودی هستند و عموما بی احساس نامیده می شوند. این مورد درمورد دختران و پسران مبتلا صدق میکند ولی فرق اصلی ای که بین دختران مبتلا به اختلال سلوک و پسران وجود دارد، این است که دختران معمولا رفتارهای فریبکارانه از خود نشان می دهند اما پسرها در اغلب اوقات دارای رفتار پرخاشگر و مخرب هستند که در ادامه به مثال هایی از این رفتارها اشاره خواهیم کرد.

5- علائم و نشانه های اختلال سلوک در کودکان

کنترل کردن و چارچوب بندی برای کودکانی که مبتلا به اختلال سلوک هستند، اغلب کار دشواری هست چون انها بدون درنظر گرفتن عواقب کار خود، اقدام به انجام دادن آن می کنند. میتوان گفت که کودکان مبتلا به اختلال سلوک، افراد تاحدودی خودخواه هستند و بجز خواسته خودشون، احساسات هیچ فردی رو درنظر نمیگیرند.

روانپزشکان اعتقاد دارند که کودکان دارای این اختلال علائم مختلفی از خود بروز می دهند که بسته به سن و شدت آن متفاوت است . علائم اختلال سلوک شامل موارد زیر می باشد :

رفتارهای فریبکارانه

کودکان دارای این اختلال ممکن است بارها و بارها دروغ بگویند و یا به دزدیدن کالا و اشیاء از دیگران مبادرت ورزند.

رفتار ویرانگر

کودکان دارای این اختلال ممکن است به تخریب اموال بپردازند . برای مثال : مبلمان را تخریب کنند، اشیاء را پرتاب نمایند و … حتی گاها دیده شده کودکان مبتلا به اختلال سلوک، بطور عمدی دست به اتش زدن چیزی می زنند یا ازعمد وسایل دیگران را مورد تخریب قرار می دهند.

رفتار تهاجمی و پرخاشگرانه

کودکان دارای اختلال سلوک احتمالا رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می دهند برای مثال : زورگویی، دعوا کردن، رفتار بی رحمانه با کودکان کوچکتر از خود و یا با حیوانات و …  یا ممکن هست از اشیا خطرناک مثل چاقو، آجر یا بطری های شیشه ای برای اسیب رساندن به دیگران استفاده کنند. از دیگر رفتارهایی که می شود تحت عنوان پرخاشگرایانه از آن یادکرد، میتوان به قلدری کردن این کودکان، خضونت های فیزیکی و کلامی، دعواهای فیزیکی، سرزنش و ندامت دیگران بابت رفتار زشت خود و … اشاره کرد.

کج خلقی

کودکان دارای اختلال سلوک، اغلب کج خلق هستند و هر کاری برای به دست آوردن چیزی که می خواهند، انجام می دهند .

نقض قوانین

کودکان مبتلا به اختلال سلوک اغلب تمایل به نقض قوانین والدین و جامعه دارند . از نشانه های آن می توان به بیرون ماندن ازخانه تا دیروقت (قبل از سن 13 سالگی)، فرارکردن از خانه، گریزان بودن از درس و مدرسه و علائمی از این قبیل اشاره کرد.

سرقت

این کودکان بواسطه خودخواهی خود، اغلب بدون اجازه افراد وارد خانه یا ماشین انها می شوند و احتمالا افرادی هستند که برای رسیدن به مقصود خود، سر دیگران را کلاه می گذارد و به انها دروغ می گوید. از دیگر کارهایی که برای ارضای حس درونی خود درمقابله با قربانی انجام می دهند، میتوان به دزدیدن اجناس از مغازه ها، کیف قاپی، دزدی، سرقت مسلحانه و … اشاره کرد.

سایر علائم

علائم اختلال سلوک در کودکان میتواند شامل رفتارهای بدتری ازجمله برقراری روابط جنسی بصورت پرخطر و مکرر توسط این کودکان، عدم پشیمانی و ندامت نسبت به رفتار و کارهای زشت، مصرف انواع موادمخدر و الکل های صنعتی توسط این افراد، انجام رفتارهای بشدت پرخاشگرانه بدون هیچگونه تلاش برای مخفی نگه داشتن، ناتوانی درایجاد ارتباط موثر با مدرسه و جامعه و عدم حفظ دوستی و ناامیدی های بدون دلیل منطقی باشد.

6- چطور کودک مبتلا به اختلال سلوک رو تنبیه کنم؟

می توانید از راهکار های زیر برای نحوه تربیت و تنبیه کودک مبتلا به سلوک استفاده کنید:

• هرگز کودک را بخاطر اشتباهی که مرتکب شده، دعوا و سرزنش نکنید به جای آن درصدد حل مشکل و درمان رفتارهای مخرب او باشید.
• به فرزندان خود ورزش کردن را بیاموزیدو ورزش یک محرک بسیار قوی برای مغز و حال خوب هست، ورزش کردن باعث عملکرد بهتر مغز می شود.
• به زمان عصبانیت و طغیان فرزند خود توجه کنید! متوجه شدن این موضوع می تواند به شما که والد او هستید، در شناسایی عوامل محرک کمک بسزایی کند.
• برای فرزند خود قانون بگاذارید و به او بگویید درصورت سرپیچی از قانون، چه عواقبی درانتظار او هست.
• الگوی رفتاری مناسبی از موقع خشم برای فرزند خود بسازید. به جای داد کشیدن و دعوا کردن یا اینکه کودک را از پدرومادرش بترسانید، نفس عمیق بکشید و الگوی خشم درستی را به فرزند خود نشان دهید.
• عزت نفس فرزند خود را با تشویق کردن افزایش دهید.

7- درمان اختلال سلوک در کودکان

نوع درمان اختلال سلوک به عوامل مختلفی از جمله سن و شدت رفتارهای بد در کودک بستگی دارد . این اختلال گاهی میتواند باعث بروز اختلالات روانی و اختلال دوقطبی درفرد شود بنابراین تشخیص به موقع و روند درمانی کارامد، یک اصل بسیار مهم درخصوص کودکان هست که باید اون رو درنظر گرفت.

رایج ترین شیوه های درمان عبارتند از :

روان درمانی

کودک می تواند از یادگیری مهارت های جدید مانند مهارت کنترل خشم سود ببرد .

آموزش والدین

در این روش به والدین استراتژی های مدیریت رفتار و تکنیک های افزایش ایمنی در خانه در زمان خشم کودک آموزش داده می شود .

خانواده درمانی

از والدین، خواهر و برادر خواسته می شود که برای درمان به همراه کودک حضور پیدا کنند و این کار به منظور ایجاد روابط عمیق و بهتر با اطرافیان صورت می گیرد . گاهی بهبود روابط بین والدین و کودک سبب بهبود رفتارهای کودک مبتلا می شود . در اکثر موارد از درمان های رفتاری و شناختی به منظور کمک رسانی به فرد مبتلا به اختلال درخصوص مقابله با استرس و رفتارهای تکانشی و پرخاشگرایانه، استفاده می شود.

دارو درمانی

بااینکه هیچ داروی خاصی برای درمان این اختلال وجود ندارد ولی اگر کودک با نشانه های توجهی یا افسردگی و اختلال شخصیتی همراه باشد، لازم است روانپزشک برای درمان یا تخفیف علائم روانی داروهایی را تجویز نماید . ریتالین پر کاربردترین داروی محرکی است که برای کودکان مبتلا به اختلال سلوک شدید تجویز می گردد .

تغییر درمحل زندگی

کودکی که مبتلا به اختلال سلوک هست، معمولا درخانه بدسرپرست زندگی می کند یا حضانت او از والدین حقیقی خودش صلب شده و به افراد دیگر واگذار شده است، وظیفه روان درمانگر و مشاور این است که به کودک اموزش دهد که چطور میتواند احساسات خود را بدون اسیب زدن به دیگران ابراز یا کنترل کند و این مورد را به او می اموزد. روانشناسان همچنین به والدین این کودکان می اموزند که چطور رفتار فرزند خود را مدیریت کنند. اگر کودک دچار اختلال روانی دیگری به جز موضوع مطرح شده باشد، روان درمانگر میتواند برای او دارو تجویز کند.

درمان های اولیه درمورد اختلال سلوک به کندی پیشرفت می کنند و هدف اصلی آنها، جلوگیری از پیشرفت این بیماری هست و قطعا شناخت روان و طرز درمان این افراد، نیازمند مدت زمان طولانی میباشد تا نتیجه دهد.

8- چطور از بروز اختلال سلوک در کودکان جلوگیری کنیم؟ 

طبق تحقیقاتی که انجام شده، فرزندپروری مثبت و همچنین فضاهای ارام و بدون تنش نقش بسیار بزرگی در جلوگیری از اختلال سلوک در کودکان را دارند. ازموارد دیگری که میتوانند در این موضوع دخیل باشند، جوامعی هستند که کودک با آنها درارتباط است، هرچقدر این جوامع به دور از تنش باشد، احتمال بروز اختلال هم کمتر هست.

اگر کودکی در اطراف شما مورد سوءاستفاده، بی توجهی و آزار قرار گرفته، می توانید این سوءاستفاده را گزارش کرده یا با روان شناس در این باره در ارتباط باشید.

سخن پایانی

اگر فرزندتان مشکلات پرخاشگرایانه دارد یا اختلال سلوک برای او تشخیص داده شده است، مراجعه به یک روانپزشک کودک و نوجوان جهت بهبود و درمان کودک توصیه می شود . جهت برقراری ارتباط با روانپزشک کودک در تهران با شماره زیر تماس حاصل فرمایید .

02122260067 – 02122260069