گاهی فقط یک سردرد ساده، خستگی یا کمآبی بدن را یادآوری میکند. اما زمانی که این دردها تکرار میشوند، شدت میگیرند یا الگوی مشخصی پیدا میکنند، دیگر نمیتوان با یک مسکن یا استراحت کوتاه از کنار آن گذشت. بسیاری از بیماران زمانی به مطب مراجعه میکنند که ماهها سردردهای تکرارشونده داشتهاند، اما هیچ ارزیابی تخصصی انجام ندادهاند. تجربه بالینی نشان داده که بخش قابل توجهی از این دردها قابل درمان است؛ اگر بهموقع تشخیص داده شود.
در سالهای اخیر، با افزایش مراجعهکنندگان به کلینیکهای سردرد، توجه پزشکان به این موضوع بیشتر شده است. براساس گزارشهای بینالمللی، بیش از ۵۰ درصد مردم جهان در طول یک سال حداقل یک نوع سردرد قابل توجه را تجربه میکنند و حدود ۱۵ درصد دچار سردردهای مکرر هستند. سردرد یکی از دلایل شایع غیبت از محل کار و کاهش عملکرد تحصیلی است. این اهمیت باعث شده متخصصانی مانند دکتر ذاکری که بهعنوان بهترین متخصص اعصاب و روان در تهران شناخته میشوند، رویکردهای تشخیصی دقیقتری برای افتراق انواع سردرد و درمان هدفمند آنها ارائه کنند.
هدف این مقاله ارائه یک راهنمای جامع اما قابل فهم است. خواننده با انواع سردرد، نقش عوامل روانی و جسمی، روشهای تشخیص و درمانهای مؤثر آشنا میشود؛ به شکلی که بتواند درک کنونی خود را درباره سردرد ارتقا دهد و در صورت نیاز به تشخیص دقیق، آگاهانه اقدام کند.
انواع سردرد؛ طبقهبندی علمی و ساده برای فهم بیشتر
سردردها به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
۱) سردردهای اولیه
۲) سردردهای ثانویه
سردردهای اولیه زمانی رخ میدهند که خود درد، مشکل اصلی است و ناشی از بیماری دیگری نیست.
سردردهای ثانویه بهدلیل یک مشکل زمینهای ایجاد میشوند؛ مثل عفونت، فشار خون بسیار بالا یا مشکلات ستون فقرات گردنی.
در این مقاله تمرکز بر **سردردهای اولیه** است؛ یعنی همانهایی که بیشترین شیوع را در جمعیت دارند و نیازمند تشخیص افتراقی هستند.
این دسته شامل:
* سردرد تنشی
* سردرد میگرنی
* سردرد خوشهای
* سردرد سینوسی اشتباه گرفتهشده
* سردرد ناشی از کمبود خواب
* سردرد ناشی از کمآبی
* سردرد هورمونی
هرکدام از اینها منطق، الگو، علائم و درمان خاص خود را دارند.
سردرد تنشی؛ شایعترین نوع سردرد
تقریباً همه افراد در طول زندگی یک بار سردرد تنشی را تجربه میکنند. این نوع سردرد بهصورت احساس «فشار»، «گرفتگی» یا «سنگینی» در دو طرف سر دیده میشود و اغلب با استرس، خستگی، کار طولانی با کامپیوتر یا مشکلات خواب مرتبط است.
علائم مهم سردرد تنشی
* درد مبهم و غیر ضربانی
* احساس نوار فشاری دور سر
* درد خفیف تا متوسط
* گرفتگی گردن
* حساسیت به لمس در شقیقهها
پژوهشها نشان میدهد سردرد تنشی در زنها اندکی بیشتر از مردان است و در زمان فشارهای کاری یا تحصیلی افزایش مییابد. در تجربه بالینی، بسیاری از کارکنان اداری یا دانشآموزان در فصل امتحانات با این نوع سردرد به کلینیک مراجعه میکنند.
علل احتمالی سردرد تنشی
* تنش عضلات گردن
* استرس طولانی
* کار با گوشی یا لپتاپ
* اختلال خواب
* تغذیه نامنظم
در مواردی که بیمار سردرد تنشی مکرر دارد، معمولاً ارزیابی روانشناختی نیز مفید است، زیرا عامل پنهان در بسیاری از بیماران، اضطراب یا افسردگی خفیف است. درمان موفق معمولاً ترکیبی از اصلاح سبک زندگی، درمانهای رفتاری و در موارد خاص درمانهای جسمی است.
سردرد میگرنی؛ بیش از یک درد ساده
میگرن یکی از ناتوانکنندهترین انواع سردرد است و اگر تشخیص داده نشود میتواند کیفیت زندگی فرد را به شکل جدی کاهش دهد. تخمین زده شده که حدود ۱۱ تا ۱۵ درصد مردم جهان دچار میگرن هستند و زنان سه برابر بیشتر از مردان درگیر آن میشوند. این موضوع احتمالاً به نقش هورمونها مرتبط است.
علائم سردرد میگرنی
* درد ضربانی یکطرفه
* شدت متوسط تا شدید
* تهوع
* حساسیت به نور و صدا
* کاهش توانایی انجام کارهای روزمره
* گاهی وجود «هاله» پیش از حمله
هاله نوعی اختلال گذرای بینایی یا حسی است؛ مثل دیدن خطوط زیگزاگی، نقاط نورانی یا بیحسی خفیف دست و صورت.
محرکهای رایج میگرن
* کمبود خواب
* گرسنگی
* گرمای شدید
* نورهای تند
* عادت ماهانه
* برخی غذاها مثل شکلات یا پنیرهای کهنه
در سالهای اخیر، نقش اضطراب و استرس در میگرن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. بررسی پروندههای بیماران نشان میدهد که بسیاری از افرادی که میگرن مزمن دارند، درجاتی از نگرانی، وسواس یا مشکلات تنظیم هیجان را تجربه کردهاند. اینجاست که ارزیابی توسط متخصصانی مانند دکتر ذاکری اهمیت ویژه پیدا میکند، زیرا سردرد هم میتواند ریشه عصبی داشته باشد و هم روانی.
سردرد خوشهای؛ سردردی کمشیوع اما بسیار شدید
اگر سردرد میگرنی آزاردهنده است، سردرد خوشهای یکی از دردناکترین نوع سردردهاست. برخی بیماران آن را «بدترین درد زندگی» خود توصیف میکنند. شیوع آن کمتر از میگرن است، اما شدت آن بسیار بیشتر است.
علائم سردرد خوشهای
* درد بسیار شدید، معمولاً پشت چشم
* یکطرفه بودن درد
* آبریزش چشم یا بینی در همان سمت
* بیقراری شدید هنگام حمله
* دردهای کوتاهمدت اما مکرر (۱۵ دقیقه تا ۳ ساعت)
نکته مهم این است که سردرد خوشهای معمولاً در دورههای چند هفتهای یا چند ماهه رخ میدهد و سپس برای مدت طولانی خاموش میشود. بسیاری از بیماران قبل از مراجعه به متخصص، ماهها این دورهها را تحمل میکنند. شناخت این الگو برای تشخیص ضروری است.
علت احتمالی
علت دقیق مشخص نیست، اما ناهماهنگی در ناحیه هیپوتالاموس و اختلالات ریتم شبانهروزی نقش دارند. برخی افراد گزارش میکنند حملهها بیشتر شبها رخ میدهد.
سردرد سینوسی؛ یک سوءتفاهم شایع
بسیاری از بیمارانی که تصور میکنند سردرد سینوسی دارند، درواقع دچار میگرن هستند. پژوهشها نشان داده حدود ۸۰ درصد موارد «سردرد سینوسی تشخیص دادهشده»، میگرن بوده است. با این حال، سردرد سینوسی واقعی نیز وجود دارد، اما معمولاً با علائم واضح همراه است.
علائم واقعی سردرد سینوسی
* درد در پیشانی، گونهها یا پشت بینی
* وجود ترشحات غلیظ بینی
* احساس سنگینی هنگام خم شدن
* تب در برخی موارد
اگر فقط درد وجود دارد و علائم مربوط به سینوس دیده نمیشود، احتمال میگرن بیشتر است. این اشتباه تشخیصی میتواند باعث درمانهای ناکافی یا طولانی شود.
سردرد ناشی از کمبود خواب؛ نتیجه مستقیم بینظمی بدن
در سالهای اخیر، کمبود خواب یکی از شایعترین دلایل مراجعه بیماران با سردردهای مقاوم بوده است. تغییر سبک زندگی، استفاده زیاد از موبایل، کار تا نیمهشب و اضطراب باعث برهم خوردن چرخه خواب شده است.
طبق بررسیهای بینالمللی، افرادی که کمتر از ۶ ساعت در شبانهروز میخوابند، ۲ تا ۳ برابر بیشتر از دیگران دچار سردرد صبحگاهی میشوند.
چرا کمبود خواب سردرد ایجاد میکند؟
* کاهش جریان خون مغزی
* افزایش مواد شیمیایی التهابی
* اختلال در تنظیم درد
* تنش عضلات گردن
این نوع سردرد غالباً مبهم و فشاری است و با یک خواب کافی کاهش مییابد؛ اما اگر مزمن شود، نیاز به بررسی تخصصی دارد.
بیشتر بخوانید: درمان سردرد با طب سوزنی
سردرد ناشی از کمآبی؛ مشکل ساده اما بسیار شایع
بدن برای تنظیم عملکرد مغز نیاز به آب کافی دارد. کمآبی بدن بهویژه در دماهای بالا یا در افرادی که تعریق زیادی دارند، میتواند باعث سردرد شود.
علائم همراه:
* خشکی دهان
* خستگی
* سرگیجه
* تمرکز پایین
براساس برخی آمارها، حدود ۷۵ درصد مردم در طول روز کمتر از میزان لازم آب مصرف میکنند. این آمار نشاندهنده اهمیت توجه ویژه به سردردهای ناشی از کمآبی است.
تلفن تماس : 9-22260067-021