شب ادراری چیست ؟
شب ادراری یا بی اختیاری ادرار، خروج غیرارادی ادرار در طول خواب است . ادرار کردن در کودکان و نوزادان به صورت غیرارادی انجام می شود و از همین روی، شب ادراری کودکان تلقی می گردد . شب ادراری کودکان مشکلی شایع است . در حدود 2 درصد از بزرگسالان به اختلال شب ادراری دچار می شوند که می تواند دلایل متفاوتی داشته باشد و گاهی نیاز به درمان دارد .
علت شب ادراری در کودکان
شب ادراری می تواند نتیجه یک بیماری پنهان در کودکان باشد . با وجود این، برخی از کودکان بدون هیچ گونه دلیل خاصی دچار شب ادراری می شوند . با وجود این ها نمی توان تشخیص داد که بی اختیاری ادرار در افراد به صورت ناخودآگاه صورت می گیرد یا بنا به علت مشخصی اتفاق می افتد .
انواع شب ادراری در کودکان
بهترین روانپزشک در تهران بیان می کند که شب ادراری به دو بخش تقسیم می شود . این تقسیم بندی به دو صورت شب ادراری اولیه و شب ادراری ثانویه می باشد .
شب ادراری اولیه : به حالتی از شب ادراری کودکان گفته می شود که از اوایل کودکی بدون وقفه ادامه داشته است . شب ادراری اولیه می تواند به علت موارد زیر باشد :
- کودک نمی تواند ادرار خود را در تمامی طول شب نگه دارد .
- کودک زمانی که مثانه اش پر می شود، از خواب بیدار نمی شود .
- کودک در ساعات اول شب و یا در طول شب مقدار زیادی ادرار تولید می کند .
شب ادراری ثانویه : در این نوع شب ادراری برای مدتی رخت خواب کودک تمیز است و شب ادراری پس از آن شروع می شود . برخی از دلایل شایع شب ادراری به صورت زیر است :
- عفونت مجاری ادرار
- دیابت
- مشکلات عاطفی
- اختلالات آناتومیک
تشخیص بیماری شب ادراری در کودکان
بر اساس شرایط، پزشک موارد زیر را بررسی می کند و در مورد درمان تصمیم گیری می کند .
- سابقه خانوادگی، مصرف مایعات، عادت های مثانه و مسائل مربوط به شب ادراری
- اشعه ایکس و دیگر آزمایشات روی کلیه و مثانه برای بررسی بافت دستگاه ادراری
- بررسی ادرار برای بررسی نمودن علائم عفونت یا دیابت
درمان شب ادراری در کودکان
درمان شب ادراری یکی از دغدغه های مهم والدین است که اگر علت شب ادراری را بدانیم، می توانیم بدون ایجاد فشار روانی بر کودک و لطمه زدن به عزت نفس کودک به درمان شب ادراری بپردازیم . راه حل های پزشکی متفاوتی برای درمان شب ادراری وجود دارد، اما تمامی آن ها باید تحت نظر پزشک صورت گیرد و کودکان نیز با هم متفاوت هستند . به عنوان مثال اگر علت شب ادراری عفونت باشد باید از طریق مصرف آنتی بیوتیک به درمان آن پرداخت .
دکتر فرامرز ذاکری روانپزشک کودک و نوجوان در خصوص شب ادراری کودکان عنوان کرد که در میان تمامی عوامل ایجاد شب ادراری در کودکان، استرس و اضطراب مهم ترین عامل شب ادراری به شمار می آید. وی خاطر نشان کرد: به منظور جلوگیری از شب ادراری باید استرس و ترس های کودک را شناسایی نمود و با ایجاد آرامش باید تنش ها و اضطراب های کودک را کاهش داد.
چه زمانی شب ادراری یک معضل محسوب می شود؟
در صورتی که سن کودک پایین و شدت شب ادراری کم باشد، می توان با برخی توصیه های رفتاری مشکل را برطرف نمود. اما اگر سن کودک بالا و شدت آن زیاد باشد، بهتر است سریعا به روانپزشک کودک مراجعه نمود و از داروهای مخصوص برای کنترل شب ادراری که توسط روانپزشک تجویز می گردد، استفاده نمود.
شب ادراری کودکان در 3 سال اول زندگی یک فرایند طبیعی می باشد، چرا که دستگاه ادراری کودک در این دوران به خوبی تکامل نیافته است. در سال های بعد کودکان با آگاهی از پر شدن مثانه خود یاد می گیرند که ادرار خود را به صورت ارادی کنترل کنند. حدود 40 درصد از کودکان تا 5 سالگی دچار بی اختیاری ادراری هستند که در طول خواب شبانه جای خود را خیس می کنند.
این مسئله زمانی به یک مشکل جدی تبدیل می شود که سن کودک از 5 سالگی تجاوز کرده یا دوران نوجوانی و جوانی خود را سپری می کند. تحقیقات علمی و پزشکی نشان داده که حدود 16 درصد از کودکان تا سن 15 سالگی در طی خواب شبانه به صورت ناخودآگاه جای خود را خیس می کنند.
شب ادراری کودکان در اکثر اوقات به مرور زمان و به صورت خود به خود برطرف می شود، با این حال در برخی موارد این اتفاق نمی افتد. در این شرایط والدین و خود کودک از شب ادراری شکایت دارد و این عمل را خجالت آور و ناخوشایند تلقی می کند.
علل شب ادراری
شب ادراری کودکان می تواند نتیجه یک بیماری پنهان باشد؛ با وجود این، برخی از کودکان بدون هیچ گونه دلیل خاصی دچار شب ادراری می شوند . به درستی نمی توان تشخیص داد که بی اختیاری ادرار در افراد به صورت ناخودآگاه صورت می گیرد یا بنا به علت مشخصی اتفاق می افتد .
قبل از اینکه در مورد شب ادراری کودکان خود اظهار نگرانی نمایید و باید علت اصلی این مسئله را پیدا کنید. برخی از دلایل شب ادراری در کودکان و نوجوانان مشکلات جسمی و روانی است که ما به صورت مختصر در این بخش آنها را بیان کرده ایم .
- دستگاه و مجاری ادرای همچون کلیه و مثانه به صورت کامل تکامل نیافته است.
- ظرفیت مثانه کودک کوچکتر از حد طبیعی است و اسنفکتر های آن به خوبی عمل نمی کنند.
- صفت شب ادراری به صورت ژنتیکی از والدینی به فرزندان منتقل شده است.
- مشکلات هورمونی و کاهش سطح وازوپرسین
- کودکانی که در طول روز حجم زیادی آب می نوشند.
- کودکانی که خواب آنها به دلیل خروپف، تماشای بیش از حد تلویزیون یا بازی با حیوانات خانگی مختل می شود کودکانی که خواب عمیق دارند، بیشتر از دیگران رختخواب را خیس می کنند.
- اضطراب و استرس یا زندگی محل تغییر می تواند منجر به شب ادراری کودک شود.
- دلایل پزشکی همچون عفونت دستگاه ادراری،یبوست و مشکلات کلیوی می تواند یکی از دلایل اصلی بی اختیار ادرار در کودکان و نوجوانان محسوب شود.
چنانچه کودک به دیابت نوع 1 مبتلا شده باشد.
شب ادراری چه زمانی باید جدی گرفته شود؟
بر اساس دیدگاه روانشناسان حوزه کودک و نوجوان شب ادراری زمانی یک مشکل جدی محسوب می شود که فرد حین معاشرت با دوستان دچار اختلال شود. از سوی دیگر والدین با مراجعه به پزشک از سلامت جسمی کودک خود اطمینان خاطر دارند. در این زمان باید علاوه بر وضعیت جسمی، سلامت عاطفی کودک نیز توسط روان شناسان متخصص بررسی شود.
تحقیقات علمی نشان داده اکثر کودکانی که شب ادراری دارند مشکل پزشکی و زمینه ای ندارند. اگر فرزند شما مشکلات فوق را ندارد ، می‌توانید در این بازه زمانی به دنبال مشاوره زبده و متخصص باشید و از توصیه‌های کلی یا تکنیک‌های انگیزشی درمانی پیروی کنید. تکنیک های انگیزشی درمانی برای کودکان کوچکتر مبتلا به شب ادراری مناسب است. اکثر پزشکان تا زمانی که کودک حداقل شش ساله نشود، دستگاه های هشدار دهنده یا داروها را پیشنهاد نمی کنند.
- سن کودک بیش از 5 سال است.
- شب ادراری کودک به یکبار و پس از مدت ها صورت گرفته است.
- کودک در هنگام بیداری نیز از بی اختیاری ادرار رنج می برد.
- کودک مداوم از سردرد، درد پهلو و شکم درد شکایت می کند.
- کودکانی که به صورت غیر عادی آب می نوشد و دچار کاهش وزن شدید شده است.
بررسی سلامت جسمی کودکان شب ادرار
قبل از هر کاری بهتر است به مطب پزشک متخصص در حوزه کودکان مراجعه نمایید و این مشکل را با او در میان بگذارید. در این حالت دکتر بر اساس بیانات شما به صورت فیزیکی کودک را معاینه خواهد کرد؛ سپس آزمایش خون ، ادرار ، سونوگرافی ، عکس رنگی از دستگاه و مجاری ادراری را تجویز خواهد نمود. اگر در تجزیه و تحلیل ادرار و سایر آزمایشات غربالگری مشکل پزشکی خاصی مشاهده نشود به شما توصیه خواهد نمود به یک روانپزشک مراجعه نمایید.
روان پزشک در جهت درمان اولیه شب ادراری کودکان از متد های آموزشی و انگیزشی استفاده خواهد نمود. اگر شب ادراری با این مداخلات بهبود نیافت، باید از هشدارهای رفتاری یا داروها کمک گرفت.این روش های درمانی زمان زیادی می برد و نیازمند پیگیری و ارتباط مداوم پزشک (تقریباً هر چهار ماه) است. والدین باید بدانند در طول دوره درمان هرگز نباید کودک را به خاطر دفعات خیس کردن تنبیه کنند. چرا که کتک زدن و سرزنش کلامی توانایی کودک را برای خشک ماندن و مسیر درمان را کند می کند.
قبل از شروع درمان، مهم است که در نظر داشته باشید که فرزند شما چقدر آمادگی و توانایی برای شرکت در این فرآیند را دارد. هم شما و هم فرزندتان باید انگیزه کافی برخوردار باشید؛ اگر فرزند شما به اندازه کافی بالغ نیست که مسئولیت درمان را بر عهده بگیرد، نباید او را مجبور به انجام این کار نمایید.
اگر فرزندتان در نیاز به ادرار مکرر یا فوری، تشنگی شدید در طول روز، سوزش با ادرار، تورم در پاها یا مچ پا، یا مشکل جدید شب ادراری مشکل دارد، باید با پزشک خود صحبت کنید. بعد از هفته ها یا ماه ها خشک شدن اینها ممکن است نشانه‌های یک بیماری جدی‌تر باشند که باید قبل از انجام هر گونه درمان شب ادراری ارزیابی شوند.
درمان شب ادراری کودکان
شب ادراری کودکان تقصیر هیچ کس نیست پس دلیلی برای تنبل کودک وجود ندارد ؛ بنابراین والدین حق ندارند به خاطر مسئله کودک را تنبیه کنند. در حقیقت شب ادراری یک وضعیت پزشکی است و دلیل روانی ندارد؛ با این حال تأثیر زیادی بر عزت نفس ، رفاه عاطفی و شخصیت سازی کودکان دارد. بر همین اساس باید این مشکل به روش ها و متدهای مختلفی حل شود.
- کودک را تشویق کنید به طور منظم ، در طول روز و قبل از رفتن به رختخواب به سرویس بهداشتی برود.
- از مصرف نوشیدنی های قندی و حاوی کافئین را در هنگام عصر ، شب و زمان خواب خودداری کنید.
- هر شب قبل از خواب به کودک خود یادآوری کنید در مواقعی که نیاز به ادرار کردن دارد از رختخواب بلند شود و از توالت استفاده کند.
- چراغ های حمام و راهرو را روشن بگذارید تا کودک محل توالت را به راحتی پیدا کند و به خاطر ترس از تاریکی جای خود را خیس نکند.
- از پوشک، شلوار آموزشی یا شلوار بلند استفاده نکنید.
- تشک کودک را با یک ملحفه ضد آب بپوشانید تا نم به لایه های زیرین و تشک تخت خواب سرایت نکند و بوی ادرار نگیرد.
- اگر کودک جای خود را در طول شب خیس کرد، او را تشویق کنید تا قبل از پوشیدن لباس خواب خشک به دستشویی برود.
- در تمیز کردن رختخواب ، برداشتن و شستن ملحفه تخت از کودک کمک بگیرید.
- به فرزندان دیگرتان گوش زد حق اذیت و مسخره کردن کودکی را ندارند که رختخوابش را خیس کرده است.
- تعیین پاداش های بزرگتر برای دوره های خشکی طولانی تر باعث می شود تا کودک برای ادامه این مسیر انگیزه لازم را کسب نماید.
آلارم شب ادراری یا هشدار شب ادراری
هشدار شب ادراری یکی از موثرترین روش های کنترل شب ادراری کودکان است که برای افراد بزرگتر از شش سال استفاده می شود. در این شیوه برای هشدار های به خوبی عمل کنند کودک باید از انگیزه بالایی برخوردار باشد. بعد از سه الی شش ماه ممکن است از تکنیک‌های آموزشی رفتاری، درمان با دارو، زنگ‌درمانی استفاده کنید.
در این شیوه سیستم هشدار با استفاده از حسگرها اولین قطرات ادرار را بر روی لباس زیر تشخیص می دهد. هنگامی که سنسور فعال شد سیگنالی به دستگاه زنگ هشدار ارسال می شود تا کودک را با صدا، نور یا لرزش بیدار کند. زنگ هشدار به کودک کمک می کند سریعا بیدار شود و به توالت برود یا ادرار خود را متوقف کند.
آلارم‌های شب ادراری معمولاً به لباس زیر کودک می‌چسبند یا پدی دارند که کودک باید بر روی آن بخوابد. وقتی گیره یا پد خیس می‌شود، زنگ هشدار زنگ می زند یا به لرزه در می‌آید. این سیستم کبه بدن کودک می‌آموزد که در زمان نیاز به ادرار کردن از خواب بیدار شود. برای اینکه این کار عملی شود، کودک باید بارها و بارها رختخواب را خیس کند تا مغز او یاد بگیرد که برای ادرار کردن از خواب بیدار شود.
درمان دارویی شب ادراری
دسموپرسین دارویی است که تولید ادرار را کاهش داده و برای درمان شب ادراری کودکان استفاده می شود. در بیشتر موارد، درمان انگیزشی و هشدارهای شبانه ادراری همراه با تجویز دارو دسموپرسین انجام می‌شوند. دسموپرسین یک داروی گران است که به صورت قرص در دسترس بوده و عمدتا قبل از خواب مصرف می شود. همچنین از نوروفیدبک برای درمان شب ادراری استفاده می شود.
کلام پایانی
تنها 15 درصد از کودکانی که رختخواب را خیس می کنند، یاد می گیرند که در طول شب بدون هیچ مداخله ای این عادت را ترک کنند. هیچ گاه کودک خود را به خاطر این مشکل تنبیه نکنید؛ چرا که تنبیه می تواند استرس، احساس شرم را در وجود آنان افزایش دهد.
در نظر گرفتن جایزه و پاداش در ازای شب های خشک می تواند انگیزه بسیار خوبی برای این کودکان باشد. بیدار کردن کودکان قبل از رفتن به رختخواب یا در نیمه شب برای استفاده از دستشویی می تواند تاثیر بسیار زیادی در زمینه ترک عادت شب ادراری کودکان داشته باشد. وقتی که آنها را بیدار می کنید و می بینید رختخواب خیس است، باید سریعا لباس کودک و ملحفه تخت را تعویض کنید. این کار باعث می شود تا کودک به مرور زمان یاد بگیرد که در جای خشک بخوابد و تختخواب خود را خیس نکند.