آیا اغلب احساس می کنید که کنترلی بر موقعیت ها ندارید یا دیگران می خواهند شما را کنترل کنند؟ یا احساس می کنید هر کاری که انجام می دهید، اتفاقات بدی برای شما می افتد؟ اگر متوجه شدید که دیگران را مسئول رویدادها یا موقعیت های زندگی خود می دانید، ممکن است با چیزی که ذهنیت قربانی نامیده می شود دست و پنجه نرم کنید.
احتمالاً شما هم افرادی رو دیدین که همیشه از مشکلات خودشون گله میکنن و مدام دیگران رو مقصر می دونن و هیچ‌وقت خودشون رو برای حل مشکلات آماده نمی کنن، اونها معتقدن که جهان جای ناعادلانه‌ای هست و اونها قربانی بی‌گناه این ناعدالتی هستن.
این افراد، اغلب با جملاتی مثل: «من خیلی بدشانسم»، احساس خودشون رو بروز می دن. چنین افرادی به‌احتمال زیاد به اختلال ذهنیت قربانی مبتلا هستن.
اختلال شخصیت قربانی این اجازه را به فرد نمی دهد که نسبت به مسائل و مشکلات نگرش صحیحی داشته باشد و توانایی حل مشکلات کاهش می یابد. در این بخش با وبسایت روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری، تصمیم داریم برای علاقه مندان به روانشناسی مقاله ای در مورد شناخت ذهنیت قربانی، شناخت شخصیت و گزینه های درمانی در اختیار شما قرار دهیم تا اگر می خواهید با شخصیت قربانی آشنا شوید و به او کمک کرده تا مشکلاتش را حل کند.
لطفا تا پایان مقاله با گروه حرفه ای ما همراه باشید تا ذهنیت قربانی را درک کنید.
ذهنیت قربانی بودن چیست؟
اختلال ذهنیت قربانی بودن، یک الگوی رفتاری هست که در اون فرد تمایل داره خودش رو در نقش قربانی شرایط و اتفاق‌ها ببینه.
این افراد اغلب مواقع احساس میکنن که دنیا علیه اون‌هاست و دیگران عمداً به اونها آسیب می‌رسونن. این دیدگاه، بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد، از جمله روابط شخصی، حرفه‌ای و حتی سلامت روان او تأثیر منفی می‌گذارن.
این افراد به تفکرات منفی و احساسات ناامیدی مبتلا می شن و ممکنه از پذیرش مسئولیت‌های شخصی و ایجاد تغییر در زندگی خودشون دوری کنن.
افرادی که ذهنیت قربانی بودن دارند احساس می کنند که اتفاقات بدی در حال رخ دادن است و دنیا علیه آنهاست. ممکن است احساس کنید که دیگران علیه شما اقدامی می کنند، چه شریک زندگی شما، یک همکار یا حتی یکی از اعضای خانواده یا دوست. حتی ممکن است برای اصلاح اوضاع کمک کنید، اما مسئولیت هیچ چیز را به عهده نمی گیرید و احساس می کنید همه چیز از کنترل شما خارج است.
به علاوه، ممکن است چیزها را بدیهی فرض کنید، حتی اگر آنها متوجه شما نباشند و ممکن است فکر کنید، برای مثال: چه کاری کردم که سزاوار این هستم؟ همچنین ممکن است گاهی احساس رنجش کنید. به احتمال زیاد در شرایط بدی قرار گرفته اید یا در زندگی خود ضربه روحی را تجربه کرده اید، اما در آن زمان هیچ راهبرد مقابله ای نداشته اید و این دیدگاه منفی یا ذهنیت قربانی را در خود ایجاد کرده اید که باعث شده باور کنید زندگی فقط برای شما اتفاق می افتد و هیچ مسئولیتی در قبال اتفاقات زندگی خود ندارید.
حتی زمانی که مردم سعی می کنند راه حل هایی به شما بدهند، احتمالاً فهرستی از دلایلی خواهید داشت که چرا آن راه حل ها تاثیری ندارند و این باعث نا امیدی کسانی می شود که به شما کمک می‌کنند و یا آن ها متوجه نمی شوند که چه چیزی اشتباه است.
حتی ممکن است بپرسید چرا به این رفتار خود ادامه می دهید؟ حقیقت این است که تغییر نکردن ذهنیت قربانی ممکن است مزایای ثانویه ای داشته باشد. شما هرگز نمی خواهید دوباره احساس آسیب پذیری کنید، بنابراین ریسک نکردن آسان تر است. اگرچه ذهنیت قربانی یک اختلال قابل تشخیص نیست، اما یک اصطلاح پذیرفته شده است و نام های جایگزینی مانند سندرم قربانی و عقده قربانی دارد.
افراد دارای ذهنیت قربانی سه باور دارند:
- اتفاقات بدی در گذشته برای شما افتاده است و ادامه خواهد داشت
- دیگران مقصر اتفاقات بد شما هستند
- هیچ فایده ای در تلاش برای تغییر وجود ندارد، زیرا تاثیری ندارد
برای افرادی که ذهنیت قربانی دارند، به نظر می رسد درگیر بودن با احساسات منفی راحت تر از تلاش برای نجات خود باشند و حتی ممکن است این طرز فکر را به دیگران تحمیل کنند.
در هسته اصلی، ذهنیت قربانی اغلب ریشه در تروما، درد و رنج و افسردگی دارد. وقتی یک موقعیت آسیب زا را تجربه می کنید، دیگران ممکن است به شما بگویند که درمانده هستید و کاری که بعدا انجام می دهید تفاوتی ایجاد نخواهد کرد.
این می تواند باعث شود که احساس آسیب پذیری و ترس داشته باشید و تصمیم بگیرید که مسئولیت را بر عهده نگیرید، دیگران را سرزنش نکنید یا حتی زمانی که می‌توانید اقدامی انجام دهید، بهانه بیاورید.
بیشتر بخوانید: انواع اختلالات شخصیت
نشانه‌های اصلی اختلال ذهنیت قربانی بودن
بعضی از مهم‌ترین نشانه‌های کلیدی اختلال ذهنیت قربانی عبارت‌اند از:
- احساس دائمی قربانی شدن: این افراد معتقدند که همیشه بدشانس هستن و دیگران عمداً به اونها ظلم میکنن. حتی در کوچک‌ترین اتفاقات منفی، خودشون رو قربانی می‌بینن.
- سرزنش دیگران: به‌جای پذیرفتن مسئولیت اشتباهات خودشون، دیگران رو مقصر می‌دونن.
- عدم مسئولیت‌پذیری: تمایلی به پذیرفتن مسئولیت اعمال خودشون ندارن و معتقدند که همه چیز تقصیر دیگران هست.
- احساس حق‌طلبی: انتظار دارند که دیگران همیشه به اونها توجه کنن و نیازهاشون رو برآورده بسازن.
- مشکل در ایجاد روابط سالم: به دلیل دیدگاه منفی به دیگران، ایجاد روابط صمیمانه و ماندگار براشون سخته و اغلب دیگران رو یک تهدید برای خود و یا رقیب خودشون می‌دونن.
- کمبود اعتمادبه‌نفس: به‌خاطر احساس دائمی قربانی شدن، اعتماد به نفس پایینی دارن و به توانایی‌های خودشون شک دارن.
- احساس حقارت: این افراد با وجود اینکه دیگران رو سرزنش میکنن، در درون خودشون احساس حقارت میکنن و معتقدن که لیاقت خوبی رو ندارن.
- مظلوم‌نمایی: اغلب از طریق مظلوم نمایی سعی میکنن توجه و همدلی دیگران رو جلب کنن.
- دفاع‌جویی بیش از حد: حتی اگه اشتباه کرده باشن، به شدت از خودشون دفاع میکنن و حاضر نیستن اشتباه خودشون رو بپذیرن.
- مشکل در حل مشکلات: به جای تلاش برای حل مشکلات، بیشتر به دنبال مقصر می‌گردن و مسئولیت پذیر نیستن.
- احساس ناامیدی و یأس: به دلیل دیدگاه منفی به زندگی، اغلب احساس نا امیدی و یأس میکنن.
ذهنیت قربانی چه رفتارهایی بروز می‌دهند؟
- تمایل داشتن به سرزنش دیگران
- بر عهده نگرفتن مسئولیت زندگی خود
- بیش از حد مراقب دیگران بودن و در برابر چیزهای کوچک واکنش بزرگی نشان‌دادن
- اعتقاد داشتن به اینکه مردم نیت بد دارن
- احساس اینکه انگار بقیه در کارهاشون راحت‌تر هستن و تلاش نکردن
- احساس کردن راحتی وقتی احساس همدردی و ترحم میکنن
بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت وابسته
نگرش و باورهای ذهنیت قربانی
- بیش از حد بدبین بودن نسبت به آینده خود
- احساس خشم سرکوب شده
- احساس حق همدردی با دیگران داشتن
- گاردگرفتن نسبت به نظر دیگران قبل از صحبت‌کردن
- احساس اینکه در جستجوی راه‌حل، معنایی نداره
- دیدن مردم به شکل سیاه و سفید یا خوب و بد
- عدم تمایل به ریسک کردن
- اغراق در مورد خطرات موقعیت‌ها
- همیشه پایین دیدن خود نسبت به دیگران
- احساس درماندگی آموخته شده
- تلاش نکردن برای ایجاد تغییر
شناخت علل ذهنیت قربانی
ذهنیت قربانی به شرایطی اشاره داره که یک فرد به طور مداوم خودش رو به‌عنوان قربانی در مقابل مشکلات و موانع زندگی می‌بینه در واقع این فرد احساس می‌کنه که ناشی از شرایط بیرونی و عوامل دیگه هست که به او ضربه می‌زنن و وجود او تحت‌تأثیر قرار می‌گیره.
بعضی از علت های ذهنیت قربانی می‌تونه شامل موارد زیر باشه:
- تجربه‌های ناخوشایند گذشته: مثل ضربه های عاطفی، تحقیرشدن و تجاوز
- فرهنگ و تربیت: محیط فرهنگی و تربیتی ما می‌تونه نقشی در شکل‌گیری ذهنیت قربانی داشته باشه برخی فرهنگ‌ها ممکنه بر طبع ذهنیت قربانی تأثیر بزاره.
- تأثیرات اجتماعی: فشارهای اجتماعی، تبلیغات منفی، نمایش رسانه‌ای و وقایع نا امیدکننده می‌تونه ذهنیت قربانی رو تقویت کنه.
بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت آنتی سوشیال یا ضد اجتماعی
دلایل بروز اختلال شخصیت قربانی بودن
اختلال ذهنیت قربانی بودن، یک الگوی رفتاری پیچیده هست که دلایل زیادی در بروز اون می تونن نقش داشته باشن.
چند مورد از عوامل اصلی مؤثر بر بروز این اختلال شامل موارد زیر هستن:
- تجربیات دوران کودکی
تجربیات دردناکی مثل سوء استفاده جنسی، جسمی یا عاطفی در کودکی می‌تونه منجر به ایجاد احساس ناامنی و بی ارزشی در فرد بشه. این افراد ممکنه باور کنن که لایق دریافت آسیب هستن و در نتیجه، همیشه خودشون رو قربانی می‌بینن.
عدم دریافت توجه کافی از والدین یا سرپرست در دوران کودکی نیز، می‌تونه باعث بشه که فرد احساس کنه نیازهاش برآورده نمی‌شه و در نتیجه، به دنبال جلب‌توجه از طریق مظلوم نمایی باشه.
- تربیت غلط
والدینی که بیش از حد از فرزندان خودشون محافظت میکنن، ممکنه باعث بشه که کودک توانایی مقابله با مشکلات رو نیاموزه و همیشه به دیگران وابسته باشه. همچنین، والدینی که بسیار سخت‌گیر هستن و از فرزندان خودشون انتظار بالایی دارن، ممکنه باعث ایجاد احساس ناکامی و بی‌ارزشی در کودک بشن.
- عوامل روان‌شناختی
افرادی که اعتماد به نفس پایینی دارن، ممکنه برای توجیه شکست های خودشون، دیگران رو مقصر بدونن. ترس از شکست هم می‌تونه باعث بشه که فرد از پذیرفتن مسئولیت خودداری کنه و خودش رو قربانی شرایط بدونه.
- عوامل فرهنگی
برخی فرهنگ‌ها ممکنه بر این باور باشن که افراد باید همیشه قربانی باشن و این باور می‌تونه در افراد ریشه کنه.
- عوامل بیولوژیکی
تحقیقات نشون می دن که ممکنه عوامل بیولوژیکی مثل اختلالات در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی، هم در بروز این اختلال نقش داشته باشن.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره اختلال شخصیت مرزی
عواقب اختلال شخصیت قربانی بودن
این اختلال ذهنیت قربانی می‌تونه تأثیرات مخربی بر زندگی فرد داشته باشه، از جمله:
- روابط ناسالم: این افراد اغلب روابطی سمی و ناسالمی رو تجربه میکنن.
- انزوای اجتماعی: به دلیل احساس طرد شدگی و عدم اعتماد به دیگران، ممکنه از اجتماع دوری کنن.
- مشکلات روانی: این اختلال می‌تونه منجر به افسردگی، اضطراب و سایر مشکلات روانی بشه.
- موفقیت‌های محدود: به دلیل تمرکز بر مشکلات و سرزنش دیگران، نمی‌تونن به پتانسیل‌های خودشون دست پیدا کنن.
بیشتر بخوانید: همه چیز در مورد اختلال شخصیت وسواسی اجباری (OCPD)
آشنایی با ذهنیت قربانی و نتایج یک ذهنیت قربانی
بعضی از رایج ترین نتایج ذهنیت قربانی که اگر در داشتن ذهنیت قربانی ادامه‌دار بشه ممکنه رخ بده:
- احساس گناه، شرم و افسردگی
- احساس ناامیدی از دنیا
- احساس صدمه دیدن و اینکه مردم به اونهااهمیتی نمی دن
- احساس رنجش از افراد موفق دیگر
- احساس افسردگی، انزوا یا تنهایی
- داشتن مشکلات یا مشکل روابط در محل کار
- داشتن احساس بد نسبت به خود یا رفتارهای خودتخریبی
- احساسات منفی مداوم مانند ترس، ناراحتی و عصبانیت
- نداشتن اعتماد به درمانگران یا شخصیت‌های معتبر
چگونه ذهنیت یک قربانی را متوقف کنیم؟
اولین قدم برای خروج از ذهنیت قربانی بودن درک و پذیرفتن اون هست. قدم بعدی، تغییر دادن افکار از داشتن احساس قربانی، به درک اینکه نجات یافته هستن. زمانی که درک کنن دیگه قربانی شرایط زندگی نیستن، احساس رهایی بیشتری در وجودشون ایجاد میشه. باید توجه بیشتری رو به توسعه‌ی باورهای مثبت درباره‌ی خودشون داشته باشن.
افراد که دارای حس قربانی بودن، دارن باید بدونن که رئیس زندگی خودشون هستن، به این معنا که مسئولیت کامل همه‌ی اتفاق‌های خوب و بد زندگی خودشون رو بپذیرن. همچنین به‌جای اینکه دنیا رو از لنزهای سیاه‌وسفید ببینن، از راه‌های جدید فکرکردن و رفتارکردن که باعث رشد و تکاملشون میشه استقبال کنن.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره اختلال شخصیت اجتنابی (دوری گزین)
چگونه به شخصی با ذهنیت قربانی کمک کنیم؟
تلاش برای کمک به فردی با شخصیت قربانی خسته‌کننده ست چون اون ها مسئولیت زندگی خودشون رو به عهده نمی گیرن و به نظر می رسه دیگران رو مقصر می دونن.
ولی میشه با راه‌های زیر به اونها توجه و کمک کرد:
- همدل باشین و قبول کنین که درگذشته حوادث دردناکی رو تجربه‌کردن.
- رفتارهای ناموفقی مثل تغییر سرزنش، شکایت، و عدم‌پذیرش مسئولیت رو شناسایی کنین.
- اجازه بدین حرف بزنن و احساسات خودشون رو با شما در میون بزارن.
- اگه فکر می کنین تنها مقصر موقعیت نیستین، عذرخواهی نکنین.
- مرزها رو تعیین کنین و اجازه ندین به فضای شخصی شما حمله کنن.
- به شخصیت قربانی کمک کنین تا راه‌حل پیدا کنن، اما سعی نکنین ازشون در برابر نتایج بد محافظت کنین.
- به شخصیت قربانی کمک کنین تا اهداف یا راه‌های تغییر زندگی خودشون رو طوفان فکری کنن.
- راه‌حل و سؤالات زیادی به اونها بدین تا در موردش تحقیق و فکر کنن (مثلاً در چه چیزی مهارت دارن؟ درگذشته چه کارهایی رو به‌خوبی انجام‌دادن؟)
- به‌جای نادیده‌گرفتن احساسات شون، اونها رو بپذیرین.
- اگه آسیب اجتماعی حل نشده‌ای درگذشته دارن، تشویق کنین تا با یک درمانگر صحبت کنن.
- برای مکالمه آماده باشین و اجازه ندین که بی‌جهت درگیر موارد بی‌خود بشین.
- به اونها حمله نکنین، ملایم باشین و اجازه بدین با تشویق شما رشد کنن.
روش‌های درمان اختلال شخصیت قربانی بودن
به‌طورکلی درمان اختلال ذهنیت قربانی بودن با سه روش انجام میشه که شامل موارد زیر هست:
1-رویکرد CBT (رفتاردرمانی مبتنی بر شواهد)
2-رویکرد روان‌کاوی
3-رویکرد طرح‌واره درمانی
روش اول رویکرد CBT یک روش مؤثر برای کمک به افرادی هست که احساس قربانی بودن رو در برابر تجربه‌های ناخوشایند مثل سوءاستفاده جنسی، تجاوز جنسی و روانی فیزیکی دارن.
رویکرد CBT یک روش درمانی روان‌شناختی هست که بر اساس فکرهای اساسی و رفتارهای ناپسند متمرکز میشه، این روش کمک می‌کنه تا الگوهای منفی و افکار نادرستی که در ذهن درباره خودشون و درباره‌ی قربانی بودن دارن رو متخصص شناسایی و تغییر میده.
درمان CBT شامل چند مرحله هست:
· تشخیص و شناسایی الگوهای منفی:
در این مرحله با کمک متخصص CBT به شناسایی الگوی منفی و افکار نادرستی که درمورد قربانی بودن دارن پرداخته میشه.
· ارزیابی و اثبات درستی افکار:
در این مرحله با استفاده از شواهد و مدارک مثبت، برای خارج‌شدن از نقش قربانی، افکار منفی‌شون رو بررسی و اثبات میکنن که این افکار نادرست هستن و در واقعیت نمی تونن صحیح باشن.
· تغییر الگوی رفتاری:
در این مرحله با کمک متخصص، الگوی رفتاری نادرست شناسایی شده و اونها رو به الگوی جدید و سالم جایگزین میکنن.
· مشاوره فردی و گروهی:
درمان CBT می‌تونه شامل جلسات مشاوره فردی و گروهی با متخصصین CBT باشه. این جلسه کمک می‌کنه تا با دیگران که تجربه‌های مشابهی داشته و دارن، ارتباط برقرار کنن و احساس حمایت بیشتری داشته باشن.
مهمه بدونین که هر فرد و تجربه‌ی او منحصربه‌فرد هست بنابراین؛ ممکنه نیاز به ترکیب روش‌های درمانی داشته باشه. مشاوره با یک متخصص می‌تونه به شخصیت قربانی کمک کنه تا برای خارج‌شدن از نقش قربانی بهترین روش برای اون رو تعیین کنین.
به‌هرحال مهم‌ترین قدم در مورد ذهنیت قربانی بودن، تحقیق و پیداکردن یک متخصص معتبر و مورداعتماد هست که شما رو در این مسیر کمک کنه.
درمان ذهنیت قربانی با رویکرد روان‌کاوی:
از منظر روان‌کاوی فرایندی پیچیده هست که می‌تونه به افراد کمک کنه تا از احساس قربانی بودن خارج بشن و به سمت تغییرات مثبت در زندگی‌شون حرکت کنن.
این رویکرد در روان‌کاوی به دنبال شناسایی و درمان علت‌های روان‌شناختی عمیقی هست که باعث ایجاد و حفظ ذهنیت قربانی میشه که شامل موارد زیر هست:
· شناسایی الگوی فکری
· بررسی تجربه‌های گذشته
· تحلیل رؤیاها
· کار با انتقال و مقاومت
· تقویت خودآگاهی
· ساختن نقش‌های جدید
بیشتر بخوانید: همه چیز در مورد اختلال شخصیت اسکیزوتایپال
درمان ذهنیت قربانی با رویکرد طرح واره درمانی:
طرح واره درمانی که توسط جفری یانگ توسعه‌یافته، یک روش روان درمانی محسوب میشه که برای کمک به افرادی که دارای الگوی طولانی مدت ناسازگار هستند مورد استفاده قرار می گیره.
درمان طرح واره درمانی به دنبال شناسایی، چالش و تغییر این طرح واره‌های زندگی‌ست.
که شامل 6 مرحله هست که در زیر بیان می کنیم:
· شناسایی و آگاهی
· احساس همدلی و پذیرش
· رؤیایی رویی با طرح‌واره‌ها
· توسعه مهارت‌ها
· تمرین و تثبیت بیمار
· ارزیابی مجدد و پیگیری
روش‌های مقابله با ذهنیت قربانی بودن
روش‌های مقابله با ذهنیت قربانی می‌تونه شامل موارد زیر باشه:
- ایجاد آگاهی:
اولین قدم برای مقابله بااحساس قربانی بودن، ایجاد آگاهی در مورد وجود او و تأثیرات اون هست. با شناخت علت‌ها و تأثیرات ذهنیت قربانی، می‌تونن اقدامات مؤثرتری رو برای تغییر اون انجام بدن.
- تغییر نگرش:
به‌جای تمرکز بر مشکلات و شکست‌ها تلاش کنن تا در جستجوی راه‌حل‌های ممکن بپردازن، قدرت تغییر نگرش در دست خودشون هست و می‌تونن ذهنیت حس قربانی بودن رو به ذهنیت قدرتمند و پرانرژی تبدیل کنن و با پاسخگویی به تست شخصیت قربانی که توسط متخصص ارائه میشه، به دنبال حل آن بود.
- پذیرش مسئولیت:
به‌جای انتقال مسئولیت به عوامل خارجی، تلاش کنن تا به خودشون و نقشی که در زندگی خودشون دارن اعتماد کنن و به دنبال راه‌حل‌های بگردن که بتونن ایرادات خصوصیات افراد قربانی در رابطه رو برطرف کنن.
- خودشناسی و رشد شخصی:
انجام فعالیت‌هایی مثل مطالعه، مشاوره، ورزش یا شرکت در دوره‌های آموزشی می‌تونه به اونها کمک کنه تا خودشون رو بشناسن و در مسیر رشد شخصی قرار بگیرن این فعالیت‌ها می‌تونن اونها رو از ذهنیت حس قربانی بودن، خارج کرده به سمت رشد و توسعه هدایت کنن.
- حمایت از خود:
خودمراقبتی و مراقبت از سلامت روانی و جسمی خودش امری بسیار مهم هست به خودشون وقت بدن، استراحت کنن به تغذیه سالم توجه کنن و از فعالیت‌هایی که اونها رو خوشحال می‌کنه لذت ببرن.
مطب روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری با هدف درمان اختلالات روانپزشکی و مشاوره روانشناسی با با همراهی تعدادی از بهترین متخصصان اعصاب و روان و روانشناس با به کارگیری تکنولوژی های مدرن مانند نوروفیدبک ، بیوفیدبک و TDCS و RTMS سعی در درمان و بهبود عملکرد بیماران دارند.
اگر به دنبال یک متخصص روانشناس خوب برای درمان اختلال شخصیت قربانی با متد نوین نوروفیدبک و بیوفیدبک هستید با ما در مطب روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری در ارتباط باشید.