مشکل روانی مختلف در جامعه امروزی ما بسیار رایج است، در حالی که بسیاری این مسائل را بی اهمیت می دانند. اما تحقیقات گسترده نشان داده که مشکلات روانی گوناگون، عوارض مختلفی در پی خواهد داشت و می توانند سلامت روانی و جسمانی فرد را تحت تاثیر قرار دهند. افسردگی و اضطراب دو مشکل رایج در بین همه مردم آن هستند و در سطوح مختلف می توان آثار آن را مشاهده کرد. یکی از این مشکلات نشخوار فکری می باشد که بهتر است آن را بشناسید و با عوارض نشخوار فکری آشنا شوید. در ادامه این مطلب از سایت مطب روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری نشخوار فکری و هرآنچه باید در مورد آن بدانیم را مورد بررسی قرار می دهیم.
منظور از نشخوار فکری چیست؟
نشخوار ذهنی یا فکری عبارت است از تمایل افراطی فرد به تجزیه و تحلیل و فکر کردن بیش از حد در خصوص مسائلی که باعث ایجاد پریشانی و اضطراب درونی می شوند. وقتی بیش از حد درباره مشکلات آینده فکر می کنیم، مشکلات تروماتیک و استرس ها را برای خود بزرگ می سازیم یا تجارب تلخ و مشکلات روزمره را بیش از حد مورد توجه قرار می دهیم؛ دچار نشخوار فکری هستیم.
به صورت ساده تر می توان گفت نشخوار فکری یک سیستم دفاعی است که ذهن ما برای مقابله با افسردگی و اضطراب از آن استفاده می کند. اما انجام این کار به هیچ عنوان باعث رهایی از اضطراب و نگرانی نمی شود، بلکه پریشانی فرد را تشدید می کند. معمولا افرادی که دچار نشخوار فکری هستند بیشتر به خود مشکل فکر می کنند و هیچ ایده ای در خصوص راه حل برطرف سازی آن ندارد.
بررسی موضوع نشخوار فکری از دیدگاه روانکاوی
نشخوار واژه ای است که به بخشی از روند کار سیستم گوارشی چهارپایان داده می شود. به عنوان مثال گوسفندان برای هضم بهتر علف هایی که خورده اند، مجدداً آن را وارد دهان خود کرده و بعد از جویدن مجدداً آن را قورت خواهند داد. این کار به هضم بهتر غذا کمک میکند. نشخوار فکری برای انسان نیز شباهت زیادی به این مثال دارد و ما برای هضم بهتر افکار و آنچه درون ذهن ما می گذارد، ناچار به نشخوار فکری رو می آوریم.
جالب است بدانید که روند نشخوار فکری به هیچ عنوان آگاهانه نیست و فرد به شکل ناخودآگاه خود را درون این چرخ قرار می دهد. وقتی فردی خود را در برابر مشکلات تکراری می بیند که راه حلی برای آنها ندارد، بالاجبار به دنبال روش خواهد بود که تمرکز حواس او را از روی مسائل پیش رو بردارد. از همین رو انسان به خاطرات قدیمی آزار دهنده و تجربه های تلخ باز می گردد و مدام در خصوص آنها فکر می کنند. این کار برای انسان مصداق بارز پاک کردن صورت مسئله است و در پایان نمی تواند هیچ مشکلی را حل کند.
بسیاری تصور می کنند که با فکر کردن بیش از حد در خصوص یک موضوع و ریشه های آن توانایی حل مسئله را دارند، اما در واقع می بینیم افکار فرد وارد یک چرخه بی پایان می شوند و انسان بدون اینکه کنترل کامل بر روی افکار خود داشته باشد به آنها تن میدهد.
آشنایی با مفهوم وسواس برای درک بهتر نشخوار ذهنی
نشخوار فکری را می توان یکی از زیر مجموعه های رفتارهای وسواس گونه نامید. وسواس به مجموعه افکار ذهنی گفته می شود که ناگهان به ما حمله می کنند و ترس، افسردگی، اضطراب و عصبی شدن را در پی خواهند داشت. به طور کلی انواع وسواس که در اثر نشخوار فکری بوجود می آیند را می توان به سه نوع تقسیم کرد که در ادامه آن ها را معرفی می کنیم.
وسواس بر روی تصاویر ذهنی
وقتی مدام تصاویر ذهنی ناخوشایندی در خصوص مسائل آزار دهنده مانند شکنجه، آدم کشی، کودک آزاری، خودآزاری و دیگر آزاری یا سایر مسائل افکار فردی درگیر کرده باشد؛ او دچار این نمونه از وسواس فکری شده است.
درگیری با ترس های گوناگون
یکی از جنبه های نشخوار فکری ما را به سمت و سویی می برد که مدام با ترس های خود دست به گریبان خواهیم بود. به عنوان مثال شخص در چنین شرایطی مدام می ترسد که کار غیر اخلاقی و نادرست انجام داده باشد یا دیگران از او آزرده شوند. یا در مواردی افکار او در خصوص آینده هستند که باعث ایجاد ترس می شوند.
هجوم افکار
افکار وسواسی به صورت نشخوار فکری همواره در ذهن فرد افسرده یا روانپریش وجود دارند. یک مثال بارز برای این موضوع افرادی هستند که نیاز وسواس گونه به تمیزی دارند در صورتی که اقدام به برطرف سازی نیاز خود نکنند، بیشتر درگیر هجوم افکار مزاحم و نشخوار فکری خواهند شد.
درک تفاوت وسواس و نشخوار فکری
نشخوار فکری و وسواس تا حد بسیار زیادی به هم شباهت دارند و آثاری مانند ایجاد پریشانی و آزار دادن فکری را به دنبال خواهند داشت. در علم روانکاوی نشخوار ذهنی را به عنوان یک اختلال روانی قبول نکرده اند اما باور دارند که می تواند در طولانی مدت باعث ایجاد اختلال های روانی مانند وسواس شدید شود. در بیشتر افرادی که با افسردگی و اضطراب دست و پنجه نرم می کنند شاهد بروز نشخوار فکری هستیم. به عبارت دیگر می توانیم بگوییم که با ریشه دار شدن نشخوار فکری به وسواس می رسیم.
فرد وسواسی در طول روز مره خود همواره با افکار تکراری و مزاحم دست و پنجه نرم می کند، این روند برای فرد غیر قابل کنترل است و به هیچ عنوان از آن رضایت ندارد. اما در نشخوار فکری دیده شده که افراد با میل خود به سوی تجزیه و تحلیل بیش از حد می روند و در صورتی که با این عامل مقابله نکنند، دچار وسواس فکری شدید خواهند شد. همین موضوع باعث شده تا نشخوار ذهنی در مقایسه با وسواس برای عموم مورد پذیرش قرار بگیرد و در نتیجه شاهد بی اهمیت هستیم.
دلایل به وجود آمدن نشخوار فکری
عوامل و محرک های زیادی می توانند باعث به وجود آمدن عارضه نشخوار فکری در سطوح مختلف شوند. شناخت این عوارض به فرد کمک می کند تا بتواند منشاء به وجود آمدن مشکل خود را بهتر بشناسد. در ادامه این موارد را با هم بررسی خواهیم کرد:
- ایجاد شدن تغییرات بزرگ و ناگهانی در زندگی روزمره افراد
- وجود فوبیا یا نگرانی و ترس در خصوص مسائل خاص
- نگرانی و ترس بیش از حد از اینکه آینده چه اتفاقاتی را در مسیر زندگی ما قرار میدهد.
- پایین بودن سطح اعتماد به نفس
- پایین بودن عزت نفس
- کمال گرایی بیش از حد فرد در انجام فعالیت های روزمره
- قرارگیری ناگهانی در معرض تجارب یا رویدادهایی که تروماتیک و تلخ هستند.
- قرار گیری بیش از حد در موقعیت های استرس زا
متاسفانه در کشور ما به دلیل وجود مشکلات اقتصادی و سیاسی گوناگون فرد همواره با عدم قطعیتی بزرگ در زندگی خود روبرو است و می بینیم که مسائلی مانند مشکلات مالی، بیکاری، بدهکاری، ورشکستگی و… نیز زمینه ساز نشخوار فکری و در نهایت وسواس برای فرد می شوند.
بررسی ارتباط سایر مشکلات روانشناختی و نشخوار فکری
بخش زیادی از مشکلات روانی رایج در افراد با نشخوار فکری در ارتباط هستند. این ارتباط در بیشتر موارد به صورت دوطرفه است. یعنی فرد ممکن است در اثر اختلالات روانشناختی مختلف به نشخوار فکری روی بیاورد و در مواردی نیز نشخوار فکری خود زمینه ساز مشکلات روانی متفاوت است. در ادامه مشکلات روانی در ارتباط با نشخوار فکری را بررسی خواهیم کرد:
بروز انواع فوبیا در افراد
فوبیا عبارت است از ترس شدید یک فرد در خصوص موارد خاص که باعث می شود هر شخص به مسائلی که از آنها ترس شدیدی دارد بیشتر فکر کند. افرادی که به هر دلیلی با فوبیا دست و پنجه نرم می کنند بیشتر در معرض ابتلا به نشخوار فکری هستند. از سوی دیگر دیده شده است که نشخوار فکری خود می تواند تقویت کننده فوبیا جهت ایجاد آن باشد.
اختلال OCD یا وسواس اجباری
قبلاً توضیحاتی را در خصوص ارتباط نشخوار فکری و وسواس اجباری ارائه داده ایم. به عقیده بیشتر روانشناسان ارتباط نشخوار فکری و بیماری وسواس اجباری به صورت یک طرفه می باشد و به عبارت دیگر نشخوار فکری، ایجاد وسواس اجباری را در پی دارد.
افسردگی
رابطه دوطرفه بین افسردگی و نشخوار فکری باعث می شود فرد درون یک حلقه ناامیدکننده قرار بگیرد. در چنین شرایطی افکار شخص بیمار به سمتی خواهد رفت که همواره از خود ناراضی است و مسائلی ناامیدکننده و خود تخریب گر پیش روی او قرار می گیرد. به خصوص نشخوار فکری در خصوص آینده احساس پوچی زیادی را به افراد تحمیل می کند که این عارضه را می توان در زیرمجموعه بحران های اگزیستانسیالیستی قرار داد.
بروز اضطراب
یکی از مشکلات روانشناختی که به عقیده متخصصان افزایش و تقویت مشکل نشخوار فکری را برای افراد به دنبال خواهد داشت، اضطراب است. افرادی که با اضطراب بیش از حد درگیر هستند، همواره به بدترین حالت ممکن فکر می کنند و منتظر اتفاقی ناخوشایند می باشند. همین موضوع باعث می شود تا در یک چرخه بی پایان نخواهد فکری قرار بگیرند.
نشخوار فکری چه تاثیراتی بر روی فرد می گذارد؟
تاثیرات نشخوار فکری در مراحل گوناگون این اختلال روانی می تواند متفاوت باشد. به شکلی که ممکن است افرادی که با حالت مزمن نشخوار فکری درگیر هستند آزار چندانی نبینند اما افرادی که دچار حالات شدید این اختلال شده اند می توانند تاثیرات خطرناک و آزاردهنده ای را تجربه کنند. در ادامه این موارد را بررسی خواهیم کرد:
مبتلا شدن به فشار خون بالا
یکی از عوارض نشخوار فکری برای افراد افزایش فشار خون است که در صورت بی اهمیتی نسبت به این موضوع شاهد بروز بیماری های قلبی و عروقی بیشتر نیز خواهید بود.
پایین آمدن سطح کنشگری افراد
افرادی که دچار نشخوار فکری می شوند به مرور زمان تمایل کمتری به انجام فعالیت های خود دارند. در زمان نشخوار فکری، تفکر و تجزیه تحلیل بیش از حد می تواند جای عمل واقعی را بگیرد و همین تاثیرات جبران ناپذیری بر روی زندگی روزمره انسان بر جا می گذارد.
مشاهده افکار مازوخیستی یا خود تخریب گر
از آنجایی که کمبود اعتماد به نفس و عزت نفس در فرد می تواند دلایل اصلی به وجود آمدن نشخوار فکری شوند، احتمال اینکه فرد در طولانی مدت برو به افکار خود تخریب گر بیاورد زیاد خواهد بود. نشخوار فکری در برخی از افراد با احساس بی فایدگی و انزجار از خود همراه است که این موضوع می تواند روند انجام تمام فعالیت های روزمره فرد را به هم بریزد و افسردگی شدیدی به همراه داشته باشد.
ایجاد استرس در فرد
یکی از اولین عوارض نشخوار فکری بر روی افراد این است که استرس در بیمار افزایش می یابد. وجود استرس نیز به فوران بیشتر نشخوار فکری منجر خواهد شد. از سوی دیگر تحقیقات انجام شده توسط روانکاوان حرفه ای در طول تاریخ نشان دهنده این است که استرس می تواند عامل به وجود آورنده بیماری های جسمی زیادی باشد که آن ها را نیز می تواند زیرمجموعه عوارض نشخوار فکری قرار داد.
چطور نشخوار فکری را کاهش دهیم؟
تا این جای کار سعی کردیم که شما را با نشخوار فکری آشنا کنیم و عوارض آن را نیز تا حدودی مورد بررسی قرار دهیم. اما برای کاهش نشخوار فکری در افراد چه راهکارهایی وجود دارد؟ در ادامه این بخش راه کارهای عمومی مربوط به درمان نشخوار فکری را با هم بررسی می کنیم:
استفاده از مدیتیشن و روش های ذهن آگاهی
مدیتیشن و مراقبه قطعا می تواند یکی از بهترین روش ها برای مقابله با نشخوار فکری باشد. اما فراموش نکنید که امروزه مفاهیم عامه پسند زیادی با مدیتیشن و مراقبه در ارتباط هستند. بهتر است ذهن خود را از مفاهیم دیگری که نشخوار فکری بیشتری را به همراه دارند مانند کارما، عرفان و… دور کنید تا بتوانید دیدگاه واقعی تری نسبت به مشکل به وجود آمده به دست آورید.
جایگزینی افکار با فعالیت و مشغله های جدید
به خود یادآوری کنید که اتفاقات گذشته به طور کلی تمام شده اند یا موضوعی که در حال فکر کردن به آن هستید غیر واقعی می باشد. نشخوار فکری در ذهن افراد صرفاً با افکار و آنچه درون ذهن شماست، مرتبط می باشد و رابطه چندانی با دنیای واقعی ندارد. به همین دلیل باید فعالیت جدیدی پیدا کنید که می تواند اجازه دهد افکار مزاحم از ذهن شما دور شوند.
صد البته دو راهکاری که در بالا داریم می توانند بسیار ساده به نظر برسند و در عین سادگی با چالش های زیادی همراه می باشند. از همین رو در ادامه ۲ روش اساسی تر برای کاهش عوارض نشخوار فکری و کنار گذاشتن این اختلال را بررسی می کنیم.
استفاده از تجربه و تخصص روان درمانگر حرفه ای
بهترین راه برای حل هر مسئله ای، مراجعه به فردی است که در آن زمینه تخصص و تجربه کافی دارد. مشکلات روانی هم از این قاعده مستثنا نیستند. استفاده از خدمات تخصصی یک روان درمانگر حرفه ای می تواند شما را در مسیر برطرف سازی نشخوار فکری قرار دهد. یک روان درمانگر با عوارض نشخوار فکری آشنایی کامل دارد و در نتیجه به راحتی می تواند آن را تشخیص دهد. اما قبل از همه چیز باید این موضوع را بدانید که روان درمانی، یک راه حل ناگهانی و کوتاه مدت نیست که به عنوان مثال تواند در عرض یک روز شما را شر نشخوار فکری خلاص کند، بلکه این کار یک روند درمانی زمانبر است که باید همکاری کافی با درمانگر خود داشته باشید و زمان کافی را به بهتر شدن خود اختصاص دهید.
اما متاسفانه فرهنگ استفاده از روان درمانگر یا تراپیست در کشور ما در ابتدای مسیر خود قرار دارد. به همین دلیل بسیاری مراجعه به روانپزشک یا روانکاو را نامناسب می دانند. با این که چنین افرادی هیچ درکی از مناسب بودن و نامناسب بودن رواندرمانی ندارند، باز هم در برابر درمان شدن مقاومت می کنند. متخصصین ما در سایت مطب روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری آماده اند تا توضیحات کافی در این زمینه را با شما در میان بگذارند و حتی در مورد خطراتی که درمان نشدن نشخوار فکری به دنبال خواهد داشت را برای شما بهتر توضیح خواهند داد.
افکار خود را روی کاغذ بنویسید.
یکی از راه های مناسبی که می تواند اجازه دهد افکار مزاحم و آزار دهنده را از خود دور کنید این است که دست به قلم شوید و هر آنچه در ذهن دارید را روی کاغذ بیاورید. بهتر است در زمان نوشتن خجالت، غرور یا انکار را کنار بگذارید و با کاغذی که در مقابلتان دارید صادق باشید. صداقت در زمان نوشتن باعث می شود منشاء احساسات و افکار پریشان کننده که باعث بوجود آمدن نشخوار فکری می شوند را پیدا کنید. وقتی نوشتن تمام شد و روانتان را روی کاغذ پیاده کردید، نسبت به مشکل خود آگاه شده اید و می توانید تاثیرات مثبت این کار را ببینید.
به عبارت دیگر با نوشتن وقتی دچار نشخوار فکری می شویم، افکار و تجزیه و تحلیل های خود را روی کاغذ می آوریم و به این صورت آن ها با دقت تمام بیرون میریزیم. سپس کافی است که یک بار از روی نوشته خود بخوانید تا از محتوای نشخوار فکری خود آگاه شوید. بعد از آن می توانید کاغذ خود را بسوزانید یا آن را پاره کرده و به سطل زباله بیاندازید. انجام چنین کاری به صورت مستمر می تواند نتایج مناسبی را در جهت رفع نشخوار فکری به دنبال داشته باشد.
بیشتر بخوانید:
استفاده از فلوکستین برای افسردگی
سخن نهایی
امیدواریم که توضیحات ما در مورد موضوع نشخوار فکری برای شما مفید واقع شده باشد. بسیاری از افراد که با مشکلات روانی خفیف دست و پنجه نرم می کنند و نسبت به این موضوع بی اهمیت هستند. رفتار های زمینه ساز بیماری های روانشناختی برای آنها تبدیل به عادت های مخربی شده اند که راهی برای رهایی از آنها ندارند. استفاده از مشاوره های روان درمانگر حرفه ای می تواند به شما اجازه دهد که تبدیل به نسخه بهتری از خود شوید. پس بهتر است شرم و خجالت را کنار بگذارید و با مشکلات خود به شکل اصولی روبرو شوید. متخصصین ما در مطب روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری آماده اند تا شما را در مسیر بهبودی راهنمایی کنند.
سوالات متداول درباره نشخوار فکری
نشخوار فکری به زبان ساده چیست؟
نشخوار فکری به عارضه ای گفته می شود که فرد مدام سراغ خاطرات، ترس ها، اتفاقات یا فانتزی هایی می رود و آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. اما این افکار به هیچ عنوان در راستای حل مشکلات نخواهند بود و صرفا برای پاک کردن صورت مسئله به شکل موقت سراغ فرد می آیند.
عوارض نشخوار فکری چه مواردی هستند؟
افسردگی، افزایش فشار خون به مرور زمان، کاهش کنشگری فرد، افزایش احتمال ابتلا به اختلال وسواس اجباری یا OCD و افزایش سطح اضطراب تنها بخش از عوارض نشخوار فکری می باشند.
دلایل بوجود آمدن نشخوار فکری چیست؟
نشخوار فکری به دلایل مختلفی در افراد بوجود می آید که در این مطلب توضیحات کافی در این زمینه ارائه داده ایم.
نشخوار فکری در چه افرادی بیشتر دیده می شود؟
نشخوار فکری در همه افراد قابل مشاهده است. ولی افرادی با ویژگی هایی مانند، کمبود اعتماد به نفس و عزت نفس، افرادی که در معرض اتفاقات ناگوار قرار داشتند، افرادی با سابقه افسردگی بالا، افراد درگیر با بیکاری و… بیشتر در معرض نشخوار فکری یا نشخوار ذهنی قرار خواهند گرفت.
آیا نشخوار فکری همان وسواس است؟
نشخوار فکری و وسواس شباهت های زیادی به یکدیگر دارند. اما در اصل ابتدا فرد دچار نشخوار می شود و در صورت ادامه دار بودن این روند فکری، وسواس یا OCD سراغ بیمار خواهد آمد.