اختلال اضطراب اجتماعی نوعی اختلال است که موجب ایجاد احساس اضطراب و خجالت در موقعیت‌های اجتماعی مختلف می‌شود. افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی از قضاوت شدن یا تماشای دیگران می‌ترسند و تعاملات روزمره باعث اضطراب، خودآگاهی و خجالت قابل‌توجهی در آنها می‌شود.
این افراد می‌ترسند که موردبررسی دقیق یا قضاوت منفی دیگران قرار بگیرند و از همین رو در روابط استرس شدیدی را تجربه می‌کنند و این موضوع می‌تواند بر فعالیت‌ها و زندگی روزمره فرد تأثیر بگذارد.
اختلال اضطراب اجتماعی می‌تواند یک بیماری مزمن سلامت روان باشد، اما یادگیری مهارت‌های مقابله‌ای در روان‌درمانی و مصرف داروها می‌تواند به فرد کمک کند تا اعتماد به نفس داشته باشد و توانایی خود را در تعامل با دیگران بهبود ببخشد. در ادامه با مطب روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری همراه باشید تا اطلاعات مفیدی در این زمینه بدست آورید.
علائم اضطراب اجتماعی
تنها زمانی اختلال اضطراب اجتماعی در فرد تشخیص داده می‌شود که اجتناب، ترس از موقعیت‌های اجتماعی در زندگی روزمره، شغل و زندگی اجتماعی اختلال ایجاد کند یا فرد در اثر اضطراب دچار استرس قابل توجه شود. برای تشخیص علائم اختلال اضطراب اجتماعی معیارهای زیر ارائه شده است:
- فرد از یک یا چند موقعیت اجتماعی که در آن مورد بازپرسی و توجه دقیق دیگران قرار بگیرد می‌هراسد. برای نمونه می‌توان به ملاقات با افراد غریبه، نگاه کردن به او هنگام غذا خوردن یا سخنرانی اشاره کرد.
- فرد ترس از قضاوت و ارزیابی شدن توسط دیگران را دارد.
- فرد تقریبا همیشه با قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی دچار اضطراب شدید می‌شود.
- فرد از موقعیتی که نسبت به آن وحشت دارد می‌گریزد یا با اضطراب و پریشانی آن را تحمل می‌کند.
- ترس یا اضطراب فرد نسبت به خطر واقعی موقعیت اجتماعی غیرمنطقی است.
- ترس یا اضطراب فرد دائمی است و معمولا تا شش ماه یا بیشتر طول می‌کشد.
- اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی، اضطراب یا پریشانی به طرز قابل توجهی عملکرد اجتماعی، تحصیلی یا شغلی فرد را مختل می‌سازد.
از جمله علائم اضطراب اجتماعی به شکل فیزیکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرخ شدن، تعریق، لرزش، بالا رفتن ضربان قلب یا احساس خالی شدن ذهن
- حالت تهوع یا به هم خوردن مزاج
- حالت ایستادن فرد تغییر می‌کند، با دیگران ارتباط چشمی برقرار نمی‌کند یا بسیار آرام صحبت می‌کند.
به علاوه، تنها زمانی قادر به تشخیص علائم اضطراب اجتماعی و ترس یا اضطراب خواهیم بود که فرد در حال سخنرانی یا اجرا در جمع باشد.
علل و ریشه اضطراب اجتماعی
مانند هر اختلال روانی دیگر، اضطراب اجتماعی نیز ناشی از عوامل متعدد زیستی و محیطی است. دلایل اصلی ایجاد اختلال هراس اجتماعی شامل موارد زیر است:
عوامل ژنتیکی:
اگرچه دقیقا مشخص نیست این اختلال چقدر ناشی از عوامل ژنتیکی و چقدر حاصل یادگیری است، به نظر می رسد اختلال هراس اجتماعی در برخی خانواده‌ها شیوع بیشتری دارد.
این مطلب را نیز بخوانید: نوروفیدبک چیست و چه اختلالاتی را درمان می‌کند؟
ساختار مغزی:
به نظر می‌رسد یک بخش از مغز به نام آمیگدال در ایجاد این اختلال نقش دارد. افرادی که آمیگدال فعال‌تری دارند، واکنش شدیدتری به ترس نشان می‌دهند که می‌تواند منجر به این اختلال شود.
محیط:
اختلال اضطراب اجتماعی می‌تواند یک رفتار آموخته شده باشد. ممکن است فرد پس از یک تجربه اجتماعی ناخوشایند این رفتار را آموخته باشد. همچنین به نظر می‌رسد کودکانی که والدین کنترل‌گر یا عصبی دارند بیشتر به این اختلال مبتلا می‌شوند.
علاوه بر این دلایل، وجود عوامل متعددی ریسک ابتلا به اختلال فوبیای اجتماعی را در برخی افراد افزایش می‌دهد:
سابقه خانوادگی:
اگر والدین، خواهر و یا برادر شما اختلال هراس اجتماعی دارند، شما بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به این اختلال هستید.
تجربیات منفی:
کودکانی که تجربه مسخره شدن، زورگویی، طرد شدن، توهین و تحقیر از طرف اطرافیان به خصوص والدین خود را دارند و افرادی که در طول زندگی خود اتفاقات منفی مثل درگیری‌های خانوادگی و سوء استفاده را تجربه کرده‌اند، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی هستند.
این مطلب را نیز بخوانید: اختلال شخصیت قربانی و راه های غلبه بر آن
ویژگی‌های ذاتی:
کودکان خجالتی، گوشه گیر و آرام در مواجهه با موقعیت های جدید، به احتمال بیشتر دچار هراس اجتماعی می‌شوند. همچنین داشتن عزت نفس پایین منجر به ایجاد اضطراب اجتماعی خواهد شد.
موقعیت‌های اجتماعی جدید:
نشانه‌های هراس اجتماعی معمولا در سال‌های نوجوانی ظاهر می‌شوند اما ممکن است این نشانه‌ها بر اثر آشنایی با افراد جدید، سخنرانی در جمع، یا یک ارائه شغلی مهم نیز برای اولین بار بروز کنند.
داشتن ظاهر یا شرایطی که جلب توجه می‌کند:
مثلا بد شکلی چهره، لکنت زبان یا لرزش اعضای بدن می‌تواند در برخی افراد منجر به بروز اختلال اضطراب اجتماعی شود.
عوارض جانبی اختلال اضطراب اجتماعی
بدون درمان، اختلال اضطراب اجتماعی می‌تواند زندگی تان را کنترل کند. اضطراب می‌تواند در کار، مدرسه، روابط یا لذت بردن از زندگی اختلال ایجاد کند. این اختلال می‌تواند باعث موارد زیر شود:
- عزت نفس پایین
- مشکل قاطع و جسور بودن
- تفکرات منفی در مورد خود
- نشان دادن حساسیت بیش از حد نسبت به انتقاد
- مهارت‌های اجتماعی ضعیف
- گوشه‌گیری و روابط اجتماعی دشوار
- پیشرفت تحصیلی و شغلی پایین
- سوء مصرف مواد و الکل
- خودکشی یا اقدام به خودکشی.
این مطلب را نیز بخوانید: 10 راه سریع درمان افسردگی
سایر اختلالات اضطرابی و برخی دیگر از اختلالات مربوط به سلامت روان (خصوصاً اختلال افسردگی و مشکلات سوء مصرف مواد)، اغلب با اختلال اضطراب اجتماعی رخ می‌دهند.
درمان اختلال اضطراب اجتماعی
گزینه‌های درمانی می‌توانند شامل کمک به فرد برای ایجاد الگوهای فکری سالم‌تر و مکانیسم‌های مقابله و سایر پیشرفت‌های روانی- اجتماعی باشند. گزینه‌های درمانی همچنین می‌توانند برای مدیریت و کاهش علائم مرتبط با اختلال اضطراب اجتماعی استفاده شوند. دو روش درمانی اصلی برای درمان این اختلال وجود دارد: روان‌درمانی و دارودرمانی.
روان درمانی
رفتار درمانی شناختی (CBT) مخصوص اضطراب، نوعی روان درمانی است که شیوه‌های سالم‌تر تفکر، رفتار و واکنش به موقعیت‌ها را آموزش می‌دهد. روان درمانی در حقیقت می‌تواند تغییرات مثبتی در ساختارهای مغزی دخیل در پردازش و تنظیم احساسات ایجاد کند.
دارودرمانی
داروها می‌توانند در کوتاه مدت در کنترل علائم اضطراب اجتماعی مؤثر باشند. اما اگر به همراه یک برنامه CBT فعال و هدفمند استفاده نشوند، به تنهایی در دراز مدت هیچ فایده‌ای برای افراد مبتلا به SAD نخواهند داشت.
داروهایی که ممکن است برای مدیریت SAD استفاده شوند عبارتند از:
۱. داروهای ضد اضطراب:
این داروها عملکرد فوری دارند و شامل بنزودیازپین‌هایی نظیر والیوم (دیازپام)، زاناکس (آلپرازولام)، کلونوپین (کلونازپام) و آتیوان (لورازپام) هستند.
۲. داروهای ضدافسردگی:
این داروها شامل مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین– نوراپی نفرین (SNRIs) هستند. چندین هفته طول می‌کشد تا این داروها شروع به کار کنند، اما مطالعات نشان داده اند که ۵۰ الی ۸۰ درصد از بیماران مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی فراگیر، ۸ الی ۱۲ هفته پس از مصرف ونلافاکسین یا SSRI به این دارو پاسخ می‌دهند.
این مطلب را نیز بخوانید: چگونه اعتماد به نفس خود را افزایش دهیم؟
۳. مسدود کننده‌های بتا:
از مسدود کننده‌های بتا برای کمک به کاهش علائم جسمانی اضطراب (خصوصا اضطراب اجتماعی منحصراً عملکردی) استفاده می‌شود.
۴. سرترالین:
زولوفت یا سرترالین یک نوع مهارکننده‌ی انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) است که باعث کند شدن جذب مجدد انتقال دهنده‌ی عصبی سروتونین می‌شود (یک ماده‌ی شیمیایی که در تنظیم خلق و خو و اضطراب نقش دارد). از این دارو همچنین برای درمان سایر اختلالات مرتبط با سلامت روان (همچون اختلال افسردگی اساسی یا عمده، اختلال وسواس فکری عملی، اختلال دیسفوریای پیش از قاعدگی و اختلال استرس پس از سانحه) هم استفاده می‌شود.
کمتر از ۵% از افراد مبتلا به SAD، یک‌سال پس از شروع اختلال اولیه به دنبال درمان هستند. بیش از یک سوم افراد، برای ۱۰ سال یا بیشتر علائم را تجربه می‌کنند و سپس به دنبال درمان می‌روند.
غلبه بر اضطراب اجتماعی
این امکان برای افراد وجود دارد که از طریق درمان، راهبردهای خودیاری و حمایت، تأثیر اضطراب اجتماعی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند که منجر به بهبود کیفیت زندگی و توانایی مدیریت مؤثرتر موقعیت‌های اجتماعی شود. راهبردهای مورد بحث در ادامه این مقاله ممکن است برای برخی افراد مفید باشد، اما اضطراب اجتماعی بر افراد متفاوت تأثیر می‌گذارد.
اگر تحت تأثیر منفی اضطراب اجتماعی هستید، مهم است که با یک روانشناس خوب برای مشاوره شخصی مشورت کنید. شما در مطب روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری می‌توانید از مشاوره متخصصین این حوزه استفاده نمایید.
این مطلب را نیز بخوانید: نشخوار فکری و هر آنچه درباره آن باید بدانید
در زیر برخی از راهکارهای غلبه بر اضطراب اجتماعی آورده شده است:
غلبه بر اجتناب برای درمان اضطراب اجتماعی
اگر از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب شود، غلبه بر اضطراب بسیار دشوار است. شکستن این چرخه معیوب اضطراب ضروری است. این موضوع را می‌توان با نزدیک شدن به موقعیت‌هایی که شما را مضطرب می‌کند انجام داد. در ابتدا، احساس ناراحتی می‌کنید و ممکن است به طور موقت اضطراب را افزایش دهد. ولی در دراز مدت، فرصت‌های بیشتری برای آزمایش ترس‌ها و ایجاد اعتماد به نفس در مهارت‌های مقابله‌ای فراهم می‌کند.
رها کردن رفتارهای محتاطانه
رفتارهای محتاطانه بسیار ظریف‌تر از اجتناب از موقعیت هستند. این رفتارها اغلب رفتارهایی هستند که در موقعیت‌هایی استفاده می‌شوند که نمی‌توان از آنها اجتناب کرد، مانند ساکت ماندن، استفاده از هدفون، محدود کردن تماس چشمی یا استفاده از الکل.
با شکست‌ها مقابله کنید
مهم است که به یاد داشته باشید که انتظار برخی از شکست‌ها طبیعی است. به عنوان مثال، ممکن است در شرایط اجتماعی دشواری قرار بگیرید که در آن شخصی واقعاً شما را قضاوت یا انتقاد می‌کند (یک ترس رایج برای افرادی که دارای اضطراب اجتماعی هستند.)
افراد مبتلا به اضطراب اجتماعی پس از این شکست‌ها، بازگشت به مسیر را بسیار چالش برانگیزتر می‌دانند. مهم است که بیش از حد بر روی شکست‌ها تمرکز نکنید و در عوض روی کارهایی که می‌توان انجام داد تا به مسیر برگشت، تمرکز کنید.
این مطلب را نیز بخوانید: آشنایی با انواع اختلالات روانی
با خود مهربان باشید
وقتی در موقعیت‌های اجتماعی مضطرب می‌شوید، انتقاد از خودتان آسان است. به یاد داشته باشید که همه، از جمله کسانی که اضطراب اجتماعی ندارند، اشتباه می‌کنند و لحظات ناخوشایندی را در تعاملات اجتماعی تجربه می‌کنند.
پیروزی‌های کوچک را جشن بگیرید
جشن گرفتن شامل شناخت و قدردانی از پیشرفتی است که شما دارید، و مهم نیست که چقدر به ظاهر ناچیز به نظر برسد. غلبه بر اضطراب اجتماعی یک فرآیند تدریجی است که نیاز به زمان و تلاش دارد، بنابراین مهم است که صبور باشید و برای هر قدم رو به جلو به خودتان پاداش بدهید.
سخن نهایی
اضطراب اجتماعی یکی از رایج‌ترین اختلالات است که برای درمان نیاز به مداخلات پزشکی و مشاوره با روانشناس دارد. به طور کلی ورزش کردن، شرکت در جلسات گروه درمانی و مواجهه درمانی می‌تواند به کاهش علائم کمک کند، اما در بسیاری از مواقع درمان این اختلال بدون مصرف دارو غیرممکن است.
در صورتی که از علائم اختلال اجتماعی رنج می‌برید و با قرار گرفتن در مکان‌های عمومی و جلسات دچار تپش قلب شدید، استرس و اضطراب غیرقابل‌کنترل می‌شوید، بهتر است از یک روانشناس یا روانپزشک برای درمان کمک بگیرید. مطب روانپزشکی دکتر فرامرز ذاکری با مدیریت دکتر فرامرز ذاکری این امکان را برای شما فراهم کرده است که با بهترین متخصصین کشور ارتباط برقرار کرده و مشاوره دریافت نمایید.