حروف اختصاری TDCS بیانگر عبارت transcranial direct current stimulation است. TDCS یکی از روش‌های تحریک الکتریکی مغز به شمار می رود که به صورت غیر تهاجمی شکل می گیرد. در این روش فعالیت های قشر مغز با جریان الکتریکی تحت تاثیر قرار می گیرند. در این روش درمانی، جریان بسیار ضعیفی از یک تا سه میلی‌آمپر به پوست سر وارد می‌شود. میزان این جریان از حد آستانه پتانسیل عمل نورونها بیشتر نمی‌شود و فقط عملیات قطبی‌سازی نورون را انجام می‌دهد.
جریان در این ناحیه نورونها را دارای بار الکتریکی می‌کند و موجب تغییر در عملکرد آنها می‌شود. لازم به ذکر است فاکتورهایی مثل محل قرار گرفتن الکترودها، شدت جریان الکتریکی، مدت جریان و تعداد جلسات توسط متخصص بسته به شرایط هر بیمار از ابتدا مشخص می‌شود. برای استفاده از دستگاه TDCS ابتدا نیاز است با مراجعه به متخصص مغز و اعصاب نوع اختلال شناسایی و سپس با تعیین طرح درمانی جلسات آن را شروع کرد.
این مطلب را نیز بخوانید: نوروفیدبک چیست و چه اختلالاتی را درمان می‌کند؟
انواع درمان با tDCS
کاربردهای تحریک الکتریکی قشر مغز بسیار است و می‌تواند برای درمان اختلالات روانی به کار برده شود. بسته به نوع و شدت هر کدام از انواع اختلالات زیر، تعداد جلسات و نوع تحریک مثبت (anodal)، تحریک منفی (cathedral) یا تحریک ساختگی (sham) نیز در ابتدای طرح درمانی باید توسط روش نوروتراپی مشخص شود. انواع اختلالات قابل در مان با استفاده از تی دی سی اس می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- افسردگی
- اضطراب
- اعتیاد
- سکته‌های مغزی
- پارکینسون
- وسواس
- اسکیزوفرنی
- بیش‌فعالی
- میگرن
- استرس
در ادامه لیستی کامل از نتایج اثرات درمانی روش درمانی تحریک الکتریکی مغز را در اختیارتان قرار می دهیم.
افزایش دقت بصری
یکی از مواردی که روش درمانی تحریک الکتریکی مغز بر آن تاثیر می گذارد، بهبود آگاهی حرکتی کلی و دقت بصری افراد است. به تشخیص پزشک در مواردی که متخصص مشاوره کودکان تشخیص دهد می‌توان از تحریک الکتریکی مغز TDCS برای درمان برخی از اختلالات کمک گرفت.
درمان پارکینسون
برخی شواهد اولیه به پتانسیل tDCS برای کمک به درمان یا مدیریت علائم برخی از اختلالات عصبی عمده مانند بیماری پارکینسون پرداخته است. به عنوان مثال، در یک مطالعه DB-RCT بر روی هشت بیمار مبتلا به پارکینسون که تحت تمرینات بدنی قرار داشتند، افزودن تحریک tDCS بر روی قشر پیش حرکتی، به پروتکل‌های درمانی این بیماران نشان داد که سرعت کلی راه رفتن و تعادل آنها را بهبود بخشیده است (دو جنبه از رفتار حرکتی که اغلب در بیماران پارکینسون به شدت مختل می‌شوند.)
البته هنوز به طور دقیق نمی توان گفت این روش تا چه حد در از بین رفتن پارکینسون تاثیر گذار است با این حال کاملا ثابت شده که تا حد زیادی علائم آن را کمتر می کند.
بهبود حافظه کاری
حافظه کاری همان حافظه کوتاه مدت افراد است که در حین ثبت اطلاعات مختلف، در حال پردازش و دستکاری آن اطلاعات هم هستند. برای مثال فردی یک شماره تلفن به شما می دهد و بعد دوباره می گوید یک عدد جدید (برای مثال 1) به آن اضافه و سپس عدد نهایی را تکرار کنید.
به این صورت شما در حال استفاده از حافظه کاری هستید. حال نتایج آزمایشات نشان داده، TDCS برای افزایش حافظه کاری افراد بسیار تاثیرگذار است.
بهبود اختلال بیش فعالی (ADHD)
یکی از اختلال های روانی که باعث می شود، قدرت تمرکز افراد کاهش پیدا کند اختلال بیش فعالی با کمبود توجه است. این اختلال در روند موفقیت افراد تاثیر بسزایی دارد. (مانع از کسب موفقیت های بزرگ می شود) خوشبختانه نتایج تحقیقات نشان داده، روش TDCS بر بهبود اختلال روانی ADHD نیز تاثیرگذار است.
بهبود بیماران بعد از سکته مغزی
افرادی که دچار سکته مغزی شدند و با عوارض شدید این بیماری دست و پنجه نرم می کنند، می توانند از طریق روش تحریک الکتریکی مغز ADHD، به درمان اختلال‌های حرکتی پس از سکته مغزی بپردازند و کمی از مشکلات خود را کاهش دهند. نتایج آزمایشات گوناگون پزشکان نشان می دهد، تحریک آئودی (قشر حرکتی نیمکره مبتلا بعد از سکته) و تحریک کاتدی (قشر حرکتی نیمکره سالم) موجب بهبود عملکرد بیماران حرکتی می شود.
حال ثابت شده استفاده از تحریک الکتریکی آنودی به مدت 20 دقیقه، توانایی بیماران سکته مغزی در به یاد آوردن نام اشیاء را افزایش می دهد.
افزایش کیفیت خواب
یک آزمایش کوچک که بر روی تعداد محدودی از افراد انجام شده، نشان می دهد روش TDCS بر افزایش کیفیت خواب نیز موثر است. یعنی می تواند مراحل خواب را سبک تر و در عین حال زمان آن را عمیق تر کند.
البته این روش برروی تعداد کمی از افراد انجام شده، از این رو نمی توان نتایج آن را به صورت کامل تائید کرد.
کاهش علائم افسردگی
افسردگی بیماری دیگری است که به احتمال قوی، TDCS امکان درمان آن را دارد. البته نتایج اولیه بسیار ابتدایی هستند. با این حال تاثیر واضح آن بر بهبود افسردگی چند بیمار مشخص شده است. با تشخیص پزشک می‌توان برای درمان افسردگی از تحریک الکتریکی مغز در مراحل درمان بهره برد.
بهبود اختلالات یادگیری
هدف اصلی از درمان اختلال یادگیری، بهبود کیفیت خواندن و نوشتن کودکان است. یکی از راه های درمان غیر دارویی اختلال یادگیری، درمان با دستگاه tDCS است. با توجه به اهمیت خواندن و شیوع بالای اختلال یادگیری خاص خواندن در بین افراد شیوه های درمانی و ارائه درمان های جدید در جهت بهبود این اختلال، بسیار ضروری است.
این مطلب را نیز بخوانید: اختلال شخصیت قربانی و راه های غلبه بر آن
عوارض TDCS چیست؟
tDCS به طور کلی یک تکنیک بی خطر است و عوارض tDCS که گزارش شده اندک و جزئی بوده است. با این حال، اکثر آنها از نتایج TDCS تک جلسه‌ای انجام شده در داوطلبان سالم به دست آمده‌اند و تقریباً نیمی از مطالعات میزان بروز یا نوع عوارض tDCS را نشان نمی‌دهند.
شایع‌ترین عوارض tDCS گزارش شده شامل خارش، سوزن‌سوزن شدن، سردرد، احساس سوزش و ناراحتی در ناحیه سر است. عوارض tDCS در بزرگسالان و کودکان مشابه هستند. اثرات نامطلوب فیزیکی به محل تحریک محدود می‌شود. یک مطالعه در کودکان نشان داد که تحریک پذیری و تغییرات خلقی حاد نیز از عوارض tDCS در این گروه سنی است.
ایمنی استفاده در کودکان باید به ویژه بر روی ضخامت جمجمه، حجم مایع مغزی نخاعی، نوروپلاستیسیته و حجم ماده سفید و خاکستری بین بزرگسالان و کودکان متفاوت باشد. این بدان معنی است که دوزهایی که در بزرگسالان استفاده می‌شود ممکن است در کودکان نیاز به اصلاح داشته باشد. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که غلظت 2 میلی آمپر در سطح مغز در کودکان در مقایسه با بزرگسالان بیشتر است.
بسیار مهم است که tDCS هیچ ضایعه مغزی ایجاد نکند. در شرایط غیر فوری احتمالاً بهتر است استفاده از این تکنیک را تا سن بلوغ به تعویق بیندازید. یکی دیگر از موارد نگران کننده، احتمال بروز ضایعات پوستی در زیر محل‌های قرار دادن الکترود به دنبال تحریک است؛ به عنوان مثال، عوارض ناشی از افزایش دمای پوست ممکن است مشاهده شود. ضخامت پوست، شدت جریان، امپدانس بیشتر پوست، مدت زمان جریان و سایر عوامل فنی ممکن است همگی با خطر چنین عوارضی مرتبط باشند.
تغییر امپدانس پوست با جریان به شدت جریان، مدت جریان و چگالی تحریک مربوط می‌شود؛ بنابراین، تنظیم دینامیکی ولتاژ تحریک باید انجام شده تا اطمینان حاصل شود که یک جریان ثابت در سراسر پوست و جمجمه به سمت مغز جریان می‌یابد. سایر عوارض جانبی که ممکن است مشاهده شود عبارت‌اند از: احساس خستگی، سردرد، اختلال بی خوابی و حالت تهوع که بیشتر آنها موقتی بوده و به خوبی قابل تحمل هستند و به سرعت از بین می‌روند.
نکات مراقبتی در هنگام استفاده از tDCS
با توجه به استفاده از جریان بسیار خفیف و عدم تماس الکترودها با بافت مغز، مطالعات مختلف نشان داده‌اند که این روش کاملا غیر تهاجمی و بدون عوارض جدی است. تنها عارضه قابل توجهی که بعضی از مطالعات به آن اشاره کرده اند خارش محل الکترودها و قرمزی این محل پس از جلسات متعدد و طولانی در تعدادی از بیماران است که این قرمزی و خارش نه به علت آسیب بافتی بلکه عمدتا ناشی از گشادی عروق محل گذر جریان است.
عبور جریان از نواحی کنترل کننده ضربان قلب و یا تنفس در ساقه مغز می تواند از لحاظ تئوریک خطر ساز باشد. در یک مطالعه که الکترود مرجع در پاهای بیمار و الکترودهای دیگر در قشر پره فرونتال قرار گرفته بود. در یک بیمار گزارش حالت تهوع و مشکلات تنفسی ذکر شده است که بعد از قطع جریان، این مشکل نیز برطرف شده و نیاز به بستری در بیمارستان ایجاد نشده است.
اگرچه جریان استفاده شده در tDCS نمی تواند در فرد سالم منشاء ایجاد یا افزایش احتمال حمله تشنج گردد، اما ممکن است شرایط در بیماران مبتلا به صرع متفاوت باشد. بر این اساس استفاده از این روش در این افراد توصیه نمی شود. همچنین بیماران دچار وضعیت های غیر پایدار و یا دارای اجسام فلزی نزدیک محل الکترود نیز کاندید استفاده از این روش نمی باشند.
فرم رضایت نامه با ذکر احتمال سردرد، سرگیجه (vertigo)، منگی (dizziness) و حالت تهوع (nausea) باید از بیمار گرفته شود. با وجود عدم گزارش عوارض در مطالعات انجام شده، بهتر است به ویژه در محیط های بالینی و در مورد پروتکل های طولانی مدت، دقت بیشتری، با بهره گیری از معاینات و چک لیست های بالینی در مورد بیماران صورت پذیرد. عوارض جانبی tDCS به جایگذاری الکترودها (کاتدی یا آندی بودن)، به شدت تحریک و به طول زمانی که بیمار تحت درمان است باز می گردد.
این مطلب را نیز بخوانید: آیا شیزوفرنی و اسکیزوفرنی درمان می شود؟
برنامه زمانی استفاده از TDCS چگونه است؟
این درمان در عرصه بالینی ابزاری انعطاف پذیر محسوب می‌شود. جلسات درمانی آن از هفته‌ای یک بار تا استفاده روزانه متغیر است. هر چند که نتایج درمانی آن ها متفاوت خواهد بود. جلسات پیوسته و متراکم نتایج بالینی بهتر و سریع‌تری دارند. فشردگی جلسات بر حسب نیاز درمانی فرد و سایر ویژگی‌ها تعیین می‌شود. درمان با TDCS شامل دو مرحله فشرده و درمان نگهدارنده است.
در مرحله فشرده، جلسات پی‌در‌پی برای فرد طراحی می‌شود و پس از دستیابی به نتایج بالینی رضایت بخش، درمان نگهدارنده که به شکل جلسات هفتگی یا ماهانه خواهد بود با هدف تثبیت نتایج بالینی اجرا می‌شود.
سخن پایانی
افسردگی‌ها گوناگون، حملات پانیک و استرس امروزه با پیشرفت در حوزه پزشکی به راحتی و بدون مصرف داروهای شیمیایی قابل درمان هستند که در مرکز تخصصی روانپزشکی و روانشناسی دکتر فرامرز ذاکری این خدمات ارائه می‌شود. استفاده از دستگاه تحریک الکتریکی مغز یا tDCS یکی از روش‌هایی است که بدون عوارض و در کوتاه‌ترین بازه زمانی نقش بسیار اساسی در اختلالات مغزی افراد دارد.
محققان تلاش می‌کنند تا با اعمال تغییراتی در جریان الکتریکی عبوری از میان سلول‌های عصبی و انواع خاصی از پروتئین‌های سیناپس، نحوه تاثیر یک جریان الکتریکی خارجی را بر روی فعالیت مغز درک کنند. ویژگی این روش‌ها این است که تمام این کارها با اعمال یک جریان الکتریکی اندک امکان‌پذیر است.