درمان نوروفیدبک یک روش غیر تهاجمی به شمار می‌آید که امواج مغزی بیمار را در ابتدا اندازه‌گیری می‌کند و بر اساس نتیجه آن به بیمار بازخوردی درباره‌ی نحوه عملکرد مغز ارائه می‌دهد. این درمان نوعی بیوفیدبک است و یکی از تکنیک‌های ذهنی-بدنی به شمار می‌آید که هدف آن کمک به بیماران برای کنترل داوطلبانه برخی از عملکردهای غیر ارادی بدن (ضربان قلب، افسردگی، انقباض‌های عضلانی و …) است.
طبق بررسی و تحقیقات صورت گرفته محققان اعلام کرده‌اند که کارکرد مغز به دلیل امواج مغزی که طبیعی یا غیرطبیعی هستند رخ خواهد داد، از همین رو اگر الگوهای امواج مغزی به‌درستی کار نکنند، مغز نمی‌تواند بهترین عملکرد خود را داشته باشد و دچار اختلالات مغزی خواهد شد.
اینکه چه امواجی در مغز افزایش و چه امواجی کاهش یابند، کاملاً بستگی به مشکل هر فرد دارد و درمانگر آن را در طول جلسه تنظیم می‌نماید. از این روش می‌توان به منظور بهبود اختلالاتی چون بیش‌فعالی/کمبود توجه، ناتوانی‌های یادگیری، صرع، هراس و اختلالات اضطرابی، اختلالات مربوط به سوء مصرف مواد، افسردگی، مدیریت استرس، میگرن و اختلالات خواب استفاده کرد. این روش تحت عنوان EEG بیوفیدبک، نوروفیدبک و آموزش مغز نیز شناخته می‌شود.
این مطلب را نیز بخوانید: چگونه اعتماد به نفس خود را افزایش دهیم؟
نوروفیدبک
در این روش درمان الکترودهایی به قسمت‌های مختلف سر مراجع با توجه به نوع هدف درمانی با کرم و چسب‌های مخصوص قرار می‌گیرد. این حسگرها یا الکترودها شکل امواج مغزی را بر روی مانیتور کامپیوتر نشان می‌دهند و مراجعه کننده از طریق نحوه عملکرد انیمیشن متوجه می‌شود که آیا امواج در موقعیت مطلوب قرار دارند یا نه. در واقع این دستگاه می‌تواند هر یک از امواج را اندازه‌گیری کرده و کم یا زیاد شدنش را در قالب بازی یا انیمیشن انعکاس دهد.
نحوه و میزان حرکت انیمیشن بستگی به میزان دقت و تمرکز مراجع کننده دارد در واقع شخصیت‌های انیمیشن به خودی خود حرکتی ندارند. این حرکت با توجه به هدف درمانی و تعریف امواج برای هر مراجع کننده‌ای متفاوت خواهد بود. به دلیل آن که افراد نسبت به نحوه عملکرد خود در لحظه بازخورد دریافت می‌کنند و می‌توانند میزان امتیازات دریافتی خود را روی صفحه نمایشگر کامپیوتر مشاهده کنند و به اصلاح عملکرد مغز خود بپردازند گفته می‌شود که نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک است.
در این روش مغز توسط فعالیت‌های خود به طور غیر مستقیم می‌آموزد که چگونه عملکرد بهتری داشته باشد. به بیان دیگر فعالیت‌های مغز در هر لحظه به وسیله سنسورهای اندازه‌گیری سنجیده می‌شود و سعی می‌شود تا فعالیت‌های مغز به الگوهای مناسب‌تری تغییر کند.
انواع نوروفیدبک
انواع نوروفیدبک را از نظر کاربرد آن در بیماری و نوع ثبت سیگنال می‌توان به شش نوع زیر دسته‌بندی نمود:
EEG Neurofeedback
از بین انواع دستگاه نوروفیدبک این نوع رایج‌ترین نوع نوروفیدبک است. امواج سطحی، ثبت و تحلیل می‌شوند و بر اساس دامنه آنها فیدبک مشخصی ارائه می‌شود.
Slow Cortical Potentials Neurofeedback
بر روی فرکانس‌های خیلی پائین (زیر یک هرتز)، کار تحلیل و فیدبک انجام می‌شود. برای درمان بیش‌فعالی/نقص توجه و به ویژه صرع می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
HEG Neurofeedback
در این نوع از دستگاه نوروفیدبک، فیدبک بر اساس جریان خون اطراف مغز، ارائه می‌شود. این روش، برای درمان میگرن، نقص توجه (ADD) و افسردگی، اثربخشی بسیار محسوسی داشته و می‌تواند درمان مؤثرتری را ارائه کند. همچنین باعث کاهش تعداد جلسات تا نصف می‌گردد.
Z-Score Neurofeedback
این نوروفیدبک مبتنی بر روش اول نوروفیدبک است، اما ارائه فیدبک بر اساس دیتابیس جامعه نرمال انجام می‌گیرد که از افزایش یا کاهش بیش از حد فعالیت امواج مغزی پس از جلسات نوروفیدبک جلوگیری می‌کند.
LORETA Neurofeedback
لورتا نوروفیدبک که به نوروفیدبک عمقی نیز شناخته می‌شود، بر اساس منشأ تولید امواج مغزی فیدبک را ارائه می‌کند.
fMRI Neurofeedback
از بین انواع دستگاه نوروفیدبک این نوع میزان فعالیت هر بخش از مغز را با استفاده از دستگاه MRI بررسی و فیدبک ارائه می‌شود. این روش هنوز در مرحله تحقیقات است.
دستگاه eWave توانایی انجام نورفدبک به روش FNIRS/HEG/EEG/SCP را داراست. برای انجام لورتا نوروفیدبک نیاز به دستگاه ۲۴ کانال eWave دارید.
این مطلب را نیز بخوانید: افسردگی‌های فصلی
کاربرد نوروفیدبک
خدمات نوروفیدبک، روی افراد و بیماری‌هایی کاربرد دارد که از اختلالات هیجانی رنج می‌برند. اینکه با توجه به وضعیت فرد، چه امواجی در مغز او کاهش یا افزایش پیدا کند، بستگی به متخصص درمانگر شما دارد. از اختلال مربوط به کمبود توجه تا درمان آسیب‌های سکته مغزی، نمونه موثری از کاربردهای نوروفیدبک است. به طور خلاصه از جمله اختلالات قابل درمان با نوروفیدبک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلالات خواب
- اختلالات کمبود توجه/ بیش فعالی(ADHD)
- ناتوانی در یادگیری
- صرع و سکته مغزی
- سردردهای میگرنی
- افسردگی مزمن
- سوء مصرف مواد مخدر و اعتیاد
- اضطراب
- وسواس
- اختلالات مربوط به حافظه بلند مدت و کوتاه مدت
- بهبود تمرکز
- اعتیاد
در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین کاربردهای نوروفیدبک اشاره می‌شود.
نوروفیدبک برای ADHD
اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی را می‌توان شایع‌ترین اختلال عملکردی مغز دانست. این مساله به قدری رایج است که در هر کلاس درسی سی نفره احتمالا 3-4 کودک دچار آن هستند. درمان اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه به دو روش مقدور است. روش اول دارودرمانی است و روش دوم نوروفیدبک است. در دارودرمانی باید از داروهای محرک مغز (مثل ریتالین) استفاده کرد. ولی اثر این داروها موقتی است و به محض قطع دارو، اثرش از بین می‌رود. ولی درمان نوروفیدبک تاثیرات ماندگار دارد و روند درمان هم بدون عارضه است.
نوروفیدبک برای اضطراب
در اختلال اضطراب شخص پیوسته استرس دارد، احساس آرامش نمی‌کند و تپش قلب دار،. خوابش مختل است، سردرد یا احساس گیجی دارد، احساس خستگی و از پا افتادگی می‌کند. بسیاری از متخصصان، به کارگیری نوروفیدبک به منظور درمان اضطراب را یکی از بیشترین موارد استفاده از آن می‌دانند. حدود ۹۰% از افراد مبتلا به اضطراب از طریق نوروفیدبک درمان شده‌اند.
نوروفیدبک برای افسردگی
از دیگر کاربردهای نوروفیدبک استفاده از این روش در درمان افسردگی است. افسردگی مجموعه‌ای از حالت بیماری‌های مختلف روانی است که از احساس خفیف ملال تا سکوت و دوری از فعالیت بروز می‌کند.
از دست دادن علاقه و ناتوانی از لذت بردن، احساس ناامیدی، بی‌حالی و خستگی، بی‌خوابی، اندیشیدن به مرگ و خودکشی، زودرنجی، احساس گناه و بی ارزشی، تغییر در اشتها و افزایش یا کاهش وزن، یک‌باره به گریه افتادن بدون توضیح مشخص و… از علائم بیماری‌های افسردگی هستند. در اغلب موارد، نوروفیدبک در مورد بیماران مبتلا به افسردگی مزمن که سایر درمان‌ها در مورد آنها کارساز نبوده، بهبود دهنده بوده است.
نوروفیدبک برای اختلالات یادگیری
اختلالات یادگیری در کودکان بسیار رایج است. معمولا این مشکل باعث ضعف در یادگیری بعضی دروس می‌شود. مثلا کودک دچار اختلال یادگیری ممکن است در درس ریاضی یا زبان ضعیف باشد. این اختلال را نباید با اختلال نقص توجه اشتباه کرد. انجام نقشه مغزی می‌تواند به خوبی به افتراق اختلال یادگیری از اختلال نقص توجه کمک کند. بهترین درمان برای اختلال یادگیری در کودکان، درمان به روش نوروفیدبک است. در این روش می‌توان به صورت اختصاصی روی عملکرد مغزی ناحیه مربوط به یادگیری تاثیر گذاشت و قدرت یادگیری مغز را افزایش داد.
نوروفیدبک برای اختلالات خواب
درمان نوروفیدبک یک روش موثر برای کاهش بی‌خوابی و رفع سایر اختلالات خواب است. با کمک نوروفیدبک فعالیت امواج مخرب مغز به روشی ایمن و غیر تهاجمی تغییر می‌یابد. علاوه بر این، نوروفیدبک درمانی هیچ خطر و عوارض جانبی ندارد. درمان اختلالات خواب با نوروفیدبک بر حل علت اصلی اختلال خواب به جای سرکوب علائم موجود تمرکز می‌کند.
نوروفیدبک برای اعتیاد
اعتیاد پدیده‌ای است که بر ابعاد مختلف از جمله وضعیت روانی، شخصیت، تفکر، توانایی بیماری‌های ذهنی، وضعیت جسمانی و فیزیولوژیکی فرد، آثار مخربی به جا می‌گذارد. درمان‌های مختلف ترک اعتیاد هر کدام بر بعدی خاص تمرکز دارند. روش‌های درمان اعتیاد جسمانی همگی موفق بوده‌اند، اما درمان اعتیاد از بعد روانی همواره با مشکل مواجه بوده است.
مطالعات نشان داده است، در مقایسه با درمان‌های موجود برای ترک اعتیاد، درمان با نوروفیدبک از روش‌های موفق بوده است. درمان با این روش وسوسه و ولع فرد را کاهش می‌دهد و در دراز مدت احتمال عود مصرف و بازگشت را پایین می‌آورد. نوروفیدبک می‌تواند به عنوان یک درمان مکمل در درمان اختلال سوء مصرف موارد بشمار آید.
نوروفیدبک برای سردرهای میگرنی
سردرد میگرنی معمولاً به صورت ضربان‌دار است و اغلب تهوع و اختلال در بینایی را به دنبال خواهد داشت. نوروفیدبک با آموزش مغز برای داشتن یک خود تنظیمی صحیح به بهبود سردردهای میگرنی کمک می‌کند. استفاده از این روش وقوع و شدت حملات میگرن در اکثر موارد کاهش می‌یابد و حتی از بین می‌رود.
نوروفیدبک برای صرع و سکته مغزی
بیماری صرع اختلالی مزمن است که به علت فعالیت نامتعارف و متناوب نورون‌های مغز ایجاد می‌شود و علایم آن حمله‌های ناگهانی بیهوشی و تشنج متناوب است. واکر در مطالعه‌ای مروری در رابطه با اثربخشی نوروفیدبک بر اختلال صرع این درمان را موثر معرفی کرده است. او گزارش می‌کند که در پیگیری بیماری‌های با متوسط ۶ سال (بین ۳ تا ۹) برگشت علائم وجود نداشته است.
در مورد سکته مغزی و ضربه مغزی هم که نوروفیدبک کاربرد بسیار خوبی دارد، باید توجه داشت که این بیماری‌ها پیشرونده نیستند. بلکه اختلال ناگهانی در مغز اتفاق افتاده و متوقف شده و حالا می‌خواهیم با نوروفیدبک عوارض پیش آمده را به حداقل برسانیم.
نکات مهم در مورد درمان با نوروفیدبک
میزان اثربخشی این روش به نوع بیماری، میزان همکاری بیمار، تعداد جلسات و میزان ماهر بودن درمانگر یا روانپزشک بستگی دارد. نکته حائز اهمیت این است که بیماران باید توجه کنند که این روش درمانی در کنار درمان‌های دیگر موثر بوده و به تنهایی تاثیر زیادی نخواهد داشت. نوروفیدبک همانند هر روش درمانی دیگر نمی‌تواند با قاطعیت ضمانت بهبودی را به فرد بدهد اما میزان بهبود تا حدود زیادی قابل پیش بینی است.
به منظور برخورداری از نتایج درمانی پایدار و ماندگار نوروفیدبک حتما باید دوره درمان تکمیل شود و اگر درمان به صورت نامنظم ادامه پیدا کند یا به شکل ناقص رها بشود باعث عود بیماری و ظهور مجدد نشانه‌ها خواهد بود.
این مطلب را نیز بخوانید: افسردگی چه تاثیری بر میل جنسی می‌گذارد؟
سخن نهایی
نوروفیدبک برای بیماری‌های روانی یکی از روش‌های نوین درمانی به شمار رفته و امیدی برای کنترل مشکلات روانی وارتقای عملکرد مغز محسوب می‌شود. با کمک این روش سعی می‌شود مغز جهت عملکرد در بهترین روش ممکن طبق سیستم پاداش‌دهی آموزش داده شود. از نوروفیدبک برای بیماری‌های جسمی نیز می‌توان استفاده کرد.
کلینیک دکتر فرامرز ذاکری، یکی از تخصصی‌ترین مراکز مشاوره و روانشناسی در تهران بوده که با فراهم کردن بهترین تجهیزات روز دنیا در زمینه درمان‌های تکنولوژیک و همچنین گرد هم آوردن بهترین متخصصین در حوزه‌های مختلف از جمله درمان با نوروفیبدبک، سعی در ارائه خدمات مناسب و کاربردی به مراجعین خود دارد.